Ben je teleurgesteld als je in je dagelijkse leven het ene moment geïnspireerd bent en het andere moment gedrag vertoont waar je je voor schaamt? Hoeft niet. Het gebeurt omdat ieder mens twee aspecten in zich heeft: spiritueel en materieel. De geordende werkelijkheid van ‘overdag’ tolereert geen paradoxen, maar in de wereld van dromen is alles mogelijk. En juist door de paradoxen en tegenstellingen in je leven kun je de hogere wereld raken….

Download hier het artikel in printversie (PDF)

Droom of werkelijkheid

Een vrouw wordt ‘s ochtends wakker en vertelt haar echtgenoot dat zij een wonderbaarlijke droom heeft gehad en dat ze probeert uit te zoeken wat deze droom betekent. ‘In mijn droom heb ik een cadeau ontvangen. Het was een bijzondere, prachtige ketting, vol met glanzende diamanten en edelstenen. Wat denk je wat dit betekent?’ Waarop de man antwoordt: ‘Schat, wacht rustig tot vanavond af en je zult de betekenis van jouw droom ontdekken.’

De vrouw is helemaal geëmotioneerd in afwachting van wat er gebeuren gaat. Tegen de avond hoort ze de sleutel in het sleutelgat van de voordeur draaien. Haar man komt binnen en heeft inderdaad een pakje bij zich. Hij geeft het haar en opgewonden maakt ze het mooi verpakte cadeau open. Het is een boek met als titel: De betekenis van uw dromen.

Dromen

Halverwege het eerste boek van Bereeshiet beginnen de dromen. Het is eerst Yakov die over een ladder droomt. Vervolgens droomt hij onderweg naar Lavan toe. Daarna, in onze parasha, droomt Yosef over zichzelf en hoe zijn gezinsleden voor hem buigen. De bakker en de wijnschenker komen ook aan de beurt: zij dromen in de gevangenis. We eindigen in de komende parasha met Farao die over koeien en korenaren gaat dromen.

Wat is er toch met al die dromen? Het is alsof de realiteit naar dromenland verschuift. En wat betekenen dromen? Zijn dromen niet op onzin gebaseerd? Zijn het niet de gedachtes die een mens overdag gehad heeft die vervolgens in de slaap via een droom naar buiten komen?

In 1804, lang voordat Sigmund Freud, stichter van de psychoanalyse zijn intrede deed, schreef Rabbi Shneour Zalman uit Liadi een verhandeling over dromen. Het was ter gelegenheid van onze parasha en gebaseerd op een bekend vers uit Tehilim (126 -1):

שִׁ֗יר הַֽמַּ֫עֲל֥וֹת בְּשׁ֣וּב ה אֶת־שִׁיבַ֣ת צִיּ֑וֹן הָ֝יִ֗ינוּ כְּחֹלְמִֽים׃

‘Een lied van de trappen: wanneer G-d ons terug zal brengen naar Tsiyon dan zullen wij zijn als dromers.’

Met andere woorden: wanneer Mashiach zal komen en we terug zullen kijken naar hoe het was voor dat Mashiach er was, dan zal het zijn alsof het vorige leven van ballingschap een droom was. Dit zal onze ware genezing zijn van alle trauma’s die ons aangedaan zijn. Beschouw het als het verschil tussen iemand die droomt dat hij in een concentratiekamp is en iemand die het in de werkelijkheid heeft meegemaakt. De dromer schrikt vreselijk en wordt schreeuwend en zwetend wakker. Na 10 minuten is hij echter bijgekomen en pakt zijn dagelijkse beslommeringen weer op. Het was immers een droom. Daarentegen iemand die de werkelijke gruwelijkheden meegemaakt heeft, draagt de trauma’s tot zijn graf met zich mee. Welnu, als Mashiach komt, zullen we een nieuw leven kunnen beginnen waarbij wij de trauma’s van de ballingschap van ons zullen kunnen afschudden alsof het een nachtmerrie is geweest.

In een droom mag alles

Wat is een droom? In een droom beleef je twee tegengestelden in één situatie. Paradoxen kunnen gelijktijdig bestaan. De droom maakt vrede tussen zaken die normaal gesproken niet tegelijkertijd aanwezig kunnen zijn. Een droom brengt twee situaties samen die elkaar eigenlijk uitsluiten. Zo kun je dromen dat je tegelijkertijd in Australië en in Nederland bent of dat een olifant door het oog van een naald gaat enz… In werkelijkheid is dit onmogelijk, maar in een droom kan alles.

En hoe gebeurt dit? Als mens beheren we meerdere eigenschappen, onder andere intellectuele eigenschappen, maar ook verbeeldingskracht. Enerzijds worden onze gedachten door onze intellectuele capaciteiten geanalyseerd en logisch gerangschikt; ‘ Dit kan wel en dit kan niet.’ Of ‘Het kan op die manier maar niet op een andere manier.’ Anderzijds, in de sfeer van de verbeelding, mag alles.

Welnu, overdag als je wakker bent, wordt je verbeeldingskracht door je intellect beperkt. Beiden zijn actief, maar de intellectuele capaciteiten hebben de overhand. Overdag kun je allerlei verbeeldingen hebben, maar jouw hersens vormen een tegenkracht. Je wordt als het ware teruggefloten als je te ver gaat.

Wanneer een mens gaat slapen, komen de intellectuele capaciteiten tot rust en krijgt de verbeeldingskracht de overhand. Nu zijn er natuurlijk ook mensen die overdag fantaseren, maar bij hen is waarschijnlijk een diagnose nodig.

Ballingschap van de ziel

Dromen is nu precies wat er tijdens de ballingschap gebeurt. Over welke ballingschap hebben wij het? Over de ballingschap van de ziel die eigenlijk in een hogere wereld thuis hoort maar die bij de geboorte van een mens naar deze materiele wereld verbannen wordt. Zo komt de ziel in een lichaam terecht en wordt gedwongen om daar jarenlang in een vreemde omgeving te vertoeven.

De ziel is in ballingschap, gevangen door het lichaam dat steeds naar materie verlangt terwijl de ziel een spiritueel wezen is. Een wezen dat zich helemaal bekneld voelt in dat lichaam. Met pijn en moeite lukt het de ziel af en toe om de mens te overtuigen iets goeds, iets spiritueels te doen.

De ziel is uit zijn hemelse onderkomen naar de aarde toegestuurd en zit daar vast in het lichaam. Deze ballingschap wordt vergeleken met een droom. In een droom worden je bewustzijn en je intellectuele capaciteiten in zekere mate afgestompt; tegenstrijdigheden kunnen tegelijkertijd bestaan. Omdat je slaapt heb je daar totaal geen moeite mee.

Wat zijn de tegenstrijdigheden?

Neem het voorbeeld van een goede Jood. Hij staat ’s ochtends op en het eerste wat hij doet is zijn ochtendgebed zeggen. Hij mompelt niet elke dag wat woorden uit zijn gebedenboek. Nee, hij concentreert zich en bedankt G-d voor al het goede in zijn leven, vraagt Hem wat hij nodig heeft en is zich ervan bewust dat alles van Hem komt. Hij voelt zich tijdens zijn gebed verbonden met G-d, zo veel zelfs dat hij dat gevoel eigenlijk altijd zou willen vasthouden. En of hij dit nou dagelijks ervaart of alleen af en toe of misschien alleen op Yom Kipoer of als hij bij de Klaagmuur staat, doet er even niet toe. Hij ervaart gevoelens en emoties, verlangt naar spiritualiteit en wil deze wereld eigenlijk loslaten.

Maar dan is de tijd van het gebed over. Hij gaat ontbijten en naar school of werk. En wat blijft er dan nog over van zijn spirituele reis en ervaring van een uur daarvoor? Hij kiest misschien wel voor het lekkerste ontbijt, neemt de grootste portie en eenmaal op school of op z’n werk blijkt hij zich ook niet aan alle ethische waarden te houden. Wat is er ondertussen gebeurd?

Wat het ook is, de volgende dag gebeurt weer precies hetzelfde. Hoe kan dat nou? Wat tegenstrijdig! Wat een paradox. Het ene moment zo G-ddelijk bezig zijn en een ogenblik later met zijn voeten en zijn hoofd diep in de begeertes, verlangens enz… hij zou zich kunnen afvragen wie hij eigenlijk is? Is hij de persoon die op Yom Kipoer in sjoel heeft gehuild of is hij de zakenman die gelogen heeft om een deal te sluiten?

Hij leeft in twee werelden. Maar wie is hij werkelijk?
Wie ben ik? Welke van de twee klopt? Een eerlijk mens kan met deze tegenstrijdigheid niet rustig leven. Hij gaat vragen stellen en conclusies trekken. Hij zou gedesillusioneerd kunnen raken.

‘De werkelijkheid is dat wij in ballingschap zijn.’

Geestelijk of materieel

Als ik werkelijk geïnspireerd raak, onder diepe indruk ben en mij boven het materiële verheven voel, hoe kan ik dan een moment later zo anders handelen? Wie is de werkelijke ik? Ben ik een hypocriet, een leugenaar? Wie neem ik in de maling?

Ik moet wel concluderen dat, als ik in twee realiteiten leef, er eentje vals moet zijn. Ben ik geestelijk of materieel? Egoïstisch of vrijgevig? Gedraag ik mij als een dier of als een mens? Ben ik oppervlakkig of heb ik juist diepte? Was mijn inspiratie tijdens het gebed een verbeelding? Was het een droom? Is het feit dat ik van G-d houd een illusie? Menigeen raakt van deze tegenstelling in de war en gelooft nergens meer in. Niet in zichzelf en niet in anderen.

Wanneer je niet in je eigen idealisme kunt geloven, waarom zou je dan een ander vertrouwen? We leven toch met beide benen op de grond, in de realiteit?! Maar de werkelijkheid is dat wij in ballingschap zijn.

Koning David beschrijft in Tehilim deze situatie als een droom:

הָ֝יִ֗ינוּ כְּחֹלְמִֽים

‘Wij waren als dromers’ (in een wereld vol tegenstrijdigheden)

Dromen zijn een samenstelling van paradoxen. De oorsprong van dromen  bevindt zich in een zeer hoge wereld die beschreven wordt als een wereld van cirkels.

Wereld van cirkels

Zonder al te mathematisch te worden, weet iedereen dat een cirkel geen bovenkant of onderkant heeft. Geen rechts en geen links. Hoe je de cirkel ook went, draait of keert, er treedt geen verandering op. Er is eenheid en oneindigheid. In een cirkel bestaan geen tegenstrijdigheden, geen paradoxen, geen verschillen of analyses.

De wereld van cirkels is nog hoger dan het intellect. Het intellect analyseert, sorteert, differentieert, zoekt verschillen en schept orde. Maar er is een wereld die hoger is, de wereld van cirkels en dromen. Op het moment dat dit allemaal in onze wereld naar beneden komt, dan veranderen de cirkels in lijnen. Lijnen zijn begrensd; ze hebben een richting, een bovenkant en een onderkant en vaak ook een begin en een einde. Je kunt een rechter lijn hebben en een linker lijn.

In dromenland kunnen paradoxen co-existeren, want in de wereld van cirkels bestaan er geen tegenstrijdigheden. Wat hier op aarde onmogelijk en paradoxaal is, kan in de wereld van cirkels wel. Op het moment dat je van de wereld van dromen en cirkels naar beneden gaat, in een wereld waar intelligentie de overmacht heeft, dan stoppen de dromen en de onmogelijke situaties.

Het intellect laat paradoxen niet toe.

Het intellect vervult in deze wereld een heel belangrijke rol. Het biedt veel noodzakelijke mogelijkheden. Onze hersens halen alles uit elkaar, ontdekken verschillen en kunnen zaken rangschikken. Organisatie, roosters, verantwoordelijkheden zijn een deel van het dagelijks leven. Zouden deze normale zaken ontbreken dan zou er chaos heersen. Deze chaos en duisternis bestaan in de dromenwereld wel, alsook in de duisternis en in de slaap van de ballingschap.

In de duisternis van de ballingschap lopen mensen half te slapen. Hun natuurlijke affiniteit voor spirituele zaken is afgemat. Zij zijn daardoor in staat om het ene moment geïnspireerd te zijn om vervolgens ietsje later weer kleine of zelfs ernstige fouten te begaan.

Deze tegenstelling lijkt afschuwelijk, hypocriet en vals. Maar is dat wel zo? Welke realiteit is de echte? De wereld van intellect met lijnen en alles-onder-controle of is het de wereld van tegenstellingen, cirkels en dromen?

‘Hoezo denken wij dat wij G-d kunnen begrijpen terwijl Hij zelf ‘het begrijpen’ geschapen heeft?’

Beperkende wereld

Als je droomt ervaar je cirkels en eenheid. Of dacht je nou echt dat G-ddelijkheid betekent dat je alles op een rijtje (lijnen) hebt? Wie zijn wij om te bepalen wat spiritualiteit betekent? Wij gebruiken intelligentie om te toetsen of iets klopt of niet, of iets G-ddelijk is of niet. Maar waarom zou je G-d willen aankleden in een intellectueel jasje. Waarom zou je G-d willen beperken met intellectuele kwalificaties terwijl Hij ver boven ons IQ verheven staat?

Het gaat zelfs een stapje verder. Wie heeft het hele concept van intelligentie en ‘het kunnen begrijpen’ gecreëerd? Natuurlijk G-d, aangezien Hij alles gemaakt heeft en niet alleen de natuur. Ook gevoelens, ideeën, intelligentie enz… zijn schepselen van G-d. Hoezo denken wij dan dat wij G-d kunnen begrijpen terwijl Hij zelf ‘het begrijpen’ geschapen heeft? We zouden G-d daardoor ontzettend beperken. Intellect (lijnen) geeft veel mogelijkheden, maar ten aanzien van G-d is het een beperking. Er bestaat namelijk een wereld die hoger is dan intellect en dat is de wereld van cirkels, eenheid, dromen en tegenstrijdigheden.

De kabbala is er heel duidelijk over: Wees niet bang van tegenstrijdigheden. Je hoeft niet per se te kiezen. Je hoeft je niet schuldig te voelen, wel verantwoordelijk want schuldgevoel is een gevaarlijk goedje. Denk niet dat je afgescheiden bent van het G-ddelijke omdat het je niet lukt om altijd op een high te zijn. Hoe weet je überhaupt hoe G-ddelijke energie er  uitziet? Niet alles is zwart-wit, goed of slecht. In een cirkel bevindt zich geen bovenkant en onderkant. Misschien raak je met je tegenstellingen juist dat niveau waar alles één is.

Hoe zit het dan met de rechtschapen man? Die persoon die nooit iets verkeerd doet? Hij is in staat, terwijl hij wakker, is om het spirituele te raken. Maar wij, de gewone mensen, die moeten het maar doen met een slaperig en dromerig gevoel. Een dromenland waar paradoxen gedijen en cirkels geraakt worden.

De verlossing

Het is dus niet zo dat dromen niet echt zijn. Dat zijn ze wel. Echter komen ze uit een wereld die echter is dan echt. Maar wat? Het is allemaal in een vorm van duisternis en beperkt bewustzijn. En daar gaat de verlossing verandering in brengen. Want dan zal deze hogere wereld van cirkels zichtbaar worden, ook al slaap je niet, op klaarlichte dag, zonder duisternis of slapende onbewuste toestanden.

Wanneer de ballingschap voorbij zal zijn en de duisternis verdwenen, dan zullen we de wereld van cirkels op klaarlichte dag, op een bewuste manier ervaren. Net zoals de rechtschapen man dat nu al kan. We zullen dan terugkijken op de ballingschap als een situatie van dromen.

De verlossing zal in wezen niets nieuws brengen, maar licht werpen op wat er al was. Het gaat geen nieuwe wereld zijn, maar de oude situatie zal op een nieuwe manier door iedereen waargenomen kunnen worden. We zullen dan in staat zijn om terug te kijken naar de ballingschap en alle ellende van de joodse geschiedenis alsof het één grote nachtmerrie is geweest. Niet omdat wij onze gevoeligheid kwijt zullen raken, maar omdat wij in staat zullen zijn om ons totaal te bevrijden van alle beknellende ervaringen. Omdat wij nu nog in ballingschap zijn is deze nieuwe realiteit voor ons ondenkbaar.

Betekenis en eenheid

Zo komen wij terug naar Yosef Hatsadiek, de rechtschapen man in onze parasha. Een man die veel droomde, maar op klaarlichte dag toegang had tot de verklaringen van al deze dromen. Bij hem waren er geen tegenstrijdigheden. De ballingschap en duisternis hadden geen effect op hem. Hij kon net zo goed in Egypte gedijen als in Israel. Hij behield zijn waardigheid of hij nou  een slaaf of gevangene was of als onderkoning werd benoemd. Waar een ander chaos zag, ontdekte Yosef betekenis. Hij gebruikte zijn intellectuele capaciteiten, maar liet zich niet door hen misleiden. Hij droeg zijn eenheidsbril. Een bril die hem in staat stelde om de tegenstrijdigheden uit dromen en uit het leven te verenigen.

Yosefs broers waren niet op zijn niveau. Ze waren jaloers op hem en op zijn dromen. Maar Yosef liet zich niet afleiden. Hij liet zich niet ontsporen door de paradoxen in het leven. Zelfs helemaal alleen in Egypte, verkocht als slaaf door zijn eigen broers en vervolgens twaalf jaar lang als een crimineel opgesloten in de gevangenis, heeft Yosef zijn focus op de spirituele dimensie in het leven kunnen behouden. Waarom? Omdat waar een ander paradoxen zag, hij eenheid ontdekte. Waar een ander chaos beleefde, gebruikte Yosef de tegenstrijdigheden van het leven als springplank om de wereld van cirkels te bereiken, de eenheid van G-d. De eenheid die in de toekomst, wanneer Mashiach er zal zijn, voor iedereen op klaarlichte dag toegankelijk zal zijn.

Word dus niet neerslachtig als je in je dagelijkse leven op sommige momenten geïnspireerd bent en later gedrag vertoont waar jij je voor zou moeten schamen! In deze wereld is het een paradox, een droomsituatie.

Natuurlijk moet je je best doen om ervoor te zorgen dat je zo veel mogelijk en zo vaak mogelijk gedrag vertoont dat overeenstemt met je inspiratie. Maar aangezien wij niet perfect zijn, beseffen wij dat wij juist hogere werelden kunnen raken door deze paradoxen te beleven…

Shabbat shalom!

Bracha Heintz

Gebaseerd op een les van Rav YY Jacobson.
Tekst: Bracha Heintz | Opmaak: Rianne Meijer, Sonja Tamam en Devorah van der Heiden

Agenda
Chanoeka-feest
zondag 28 november 2021
17 uur
www.chanoeka.info

Bestel al je chanoeka spulletjes op
tinyurl.com/chanoekawebshop

 

 

Yakovs droom over engelen die een ladder op en neer klimmen heeft een diepere betekenis. Ieder mens heeft namelijk een aards gezicht, onderaan de ladder en een hemels gezicht, bovenaan de ladder. Weet jezelf op te trekken om een machtig en subliem leven te leiden. Richt je blik naar de bovenkant van de ladder en ontdek hoe jij zelf een stralend en krachtig mens kunt zijn.

Download hier een printversie van dit artikel (PDF)

Yakov was op de vlucht. Hij rende voor z’n leven omdat zijn broer Esav hem wilde vermoorden. Onderweg werd het ineens donker en Yakov ging slapen.

וַֽיַּחֲלֹ֗ם וְהִנֵּ֤ה סֻלָּם֙ מֻצָּ֣ב אַ֔רְצָה וְרֹאשׁ֖וֹ מַגִּ֣יעַ הַשָּׁמָ֑יְמָה וְהִנֵּה֙ מַלְאֲכֵ֣י אֱלֹק֜ים עֹלִ֥ים וְיֹרְדִ֖ים בּֽוֹ׃

En hij (Yakov) droomde en er was een ladder op de aarde geplaatst en de bovenkant reikte naar de hemel en er waren G-ddelijke engelen die er opstegen en er van afdaalden.  Bereeshiet 28-12

Waren de engelen aan het sporten dat ze de ladder op en neer klommen? En waar kwamen deze engelen vandaan en waar gingen ze heen?

Yisroel

Er was eens in de 18^de eeuw een klein jongetje, Yisrael genaamd. Hij was superslim en zou later een grote rabbijn worden die de heilige Ruzhiner zou heten. Kleine Yisrael wist altijd waarom Rashi (een geleerde uit de 11de eeuw) iets uitlegde over een vers. Wat de onduidelijkheid, de vraag of het probleem was dat Rashi met zijn commentaar probeerde op te lossen.

Maar bij het leren van dit vers was Yisrael stil. Zijn meester vroeg hem of hij geen vraag over de droom van Yakov had en over de bewegingen van de engelen. Maar Yisrael zei: ‘Het was toch maar een droom. Hoe kun je vragen over een droom stellen? Zou een droom helemaal geanalyseerd moeten worden?’

Maar dromen hebben soms wél een bepaalde betekenis of boodschap. Zelfs onze dromen en zeker dromen die in de Torah beschreven worden. Daarom is het zeker de moeite waard om de droom van een rechtschapen man als Yakov onder de loep te nemen. Hij had deze droom onderweg naar Aram Naharayim, waar hij een gezin zou stichten, waar later de 12 stammen uit zouden voortkomen.

Deze droom is dan ook bestudeerd, geanalyseerd en geïnterpreteerd door vele Joodse geleerden door de eeuwen heen.

Yosef laat zich niet lokken

Eén van de vele interpretaties vinden wij in de Talmoed (Choelien 91b):

‘De engelen stegen en keken naar zijn aangezicht van boven en ze daalden en keken naar zijn aangezicht van beneden. Zij probeerden (uit jaloezie, Rashi) om hem in gevaar te brengen en meteen stond G-d boven hem. Rabbi Shimon ben Lakish zei… ‘als een mens die zijn zoon waaiert om hem tegen de warmte te beschermen’.

Wat heeft dit te betekenen? Wat zijn de twee aangezichten, eentje boven en eentje beneden en van wie zijn ze? Waar waren de engelen jaloers op? En waarom wordt G-d vergeleken met een vader die zijn zoon koelte toewuift?

Om antwoord te geven op al deze vragen moeten wij zoeken naar waar in de Torah nog meer het ‘aangezicht’ genoemd wordt. De Talmoed (Sota 35b & Sota 36b) helpt ons verder. We belanden daarvoor twee parshiot verder in Wajeshew wanneer Yosef, de zoon van Yakov, als een slaaf in Egypte bij Potifar werkt.

Yosef was slim en handig en zijn baas benoemde hem als hoofdbutler, verantwoordelijk voor alles wat zich in zijn huis afspeelde. Alles goed en wel, ware het niet dat mevrouw Potifar helemaal verliefd op Yosef werd en hem probeerde te lokken om een relatie met haar aan te gaan. Yosef weigerde keer op keer, maar madame Potifar liet zich niet ontmoedigen. Elke dag probeerde ze hem met mooie woorden te verleiden. De kleren die zij in de ochtend droef verwisselde ze in de avond. Tegelijkertijd dreigde ze hem te martelen, zijn ogen uit te trekken en hem in de gevangenis te stoppen. Dat laatste heeft ze uiteindelijk ook gedaan en als je in Egypte in de gevangenis belandde, dan was dat voor levenslang! Maar Yosef liet zich niet lokken. Ze bood hem zelfs 1000 zilverstukken aan. Hij hield vol!

Tot op de dag dat er een nationale feestdag was en iedereen de deur uit was. Iedereen, behalve Yosef en mevr. Potifar, die als enigen thuis bleven. En nu zag mevr. Potifar haar kans en Yosef gaf bijna toe…bijna…

Twee gezichten

Laten we proberen om ons te verplaatsen in de situatie waarin Yosef toen verkeerde. Yosef was 17 jaar oud en alleen op de wereld. Geen familie of vriend die zich om hem bekommerde. Zijn eigen broers hadden hem verkocht. Zijn vader dacht dat hij niet meer leefde en met hem had hij ook geen enkel contact meer. Hij woonde in Egypte, een land waar immorele praktijken de norm waren. Niemand zou zich zorgen maken of het zelfs te weten komen als hij een relatie met een getrouwde vrouw zou hebben gehad. Bedreigd en alleen op de wereld liet Yosef zich op die bewuste dag bijna verleiden, totdat hij ineens het aangezicht van zijn vader zag en dat is, beste lezer, hetgeen hem ervan weerhield om te bezwijken voor de avances van zijn bazin. Wat was het toch met het gelaat van Yakov, dat deze de kracht aan een tiener gaf om zich te bevrijden van de aantrekkingskracht van onzedelijk gedrag?

Niet alleen Yakov heeft twee aangezichten, ieder mens ervaart dit fenomeen. Twee gezichten, twee persoonlijkheden, twee identiteiten. Eentje boven en eentje beneden. Een hemels gezicht en een aardse versie. Je gezicht beneden is wie je bent en je gezicht boven is wie je zou kunnen zijn, wie je kan zijn wanneer je je potentieel zou gebruiken. Hier beneden is hoe het er in de werkelijkheid aan toegaat. Daarboven is wat G-d voor jou heeft bedacht. Toen G-d je gemaakt heeft, had Hij er een bepaald beeld bij van wie je zou kunnen zijn met de hulpmiddelen en de gaven die Hij jou meegegeven heeft.

Enerzijds is er de persoon zoals jij het ervaart en anderzijds de persoon die G-d voor ogen heeft gehad toen Hij een ziel in jouw lichaam blies. Ieder mens heeft deze twee gezichten: jouw volledige potentieel, grootsheid en volle glorie indien je al jouw mogelijkheden zou optimaliseren en anderzijds wat je er tot nu toe dagelijks van hebt gebrouwen. Het verschil tussen wat je zou willen zijn, waar je voor geschapen bent en wat je werkelijk bent.

Identiek

Je zou je kunnen afvragen welk beeld G-d van je heeft; het is hetzelfde beeld dat je van jezelf hebt op je beste, meest verheven en inspirerende momenten. Maar wat heb je er tot nu toe van gemaakt? Vaak lijken de twee beelden niet op elkaar. Het aardse beeld is maar een vage kopie, een armoedige versie van het hemelse beeld, van de gigantische mogelijkheden die diep binnenin jou verstopt liggen.

De eerste Lubavitcher Rebbe vertelt ons dat als je naar jezelf en naar je medemens kijkt, je moet proberen de hemelse versie te beschouwen. Kijk naar zijn en jouw mogelijkheden en potentieel, naar het oorspronkelijke hemelse exemplaar dat G-d voor hem of voor jou heeft bedacht.

Dit is de reden dat de engelen op en neer gingen. Ze waren bezig om beide aangezichten van Yakov te vergelijken. Ze kwamen tot ontdekking dat beide identiek waren. Zoiets hadden zij nog nooit meegemaakt. Yakov gebruikte namelijk in zijn leven al het potentieel dat hij tot zijn beschikking had. Hij liet zich niet tegenhouden door angst om te falen of angst om niet 100% te slagen. Hij liet zich niet tegenhouden door schuldgevoelens, schaamte of één of ander minderwaardigheidscomplex. Zijn doel in het leven was om het beeld dat G-d van hem had te realiseren in zijn dagelijks leven.

En het is dat beeld, dat aangezicht, deze manier van in het leven staan, die Yosef ineens voor ogen kreeg op het moment dat hij zich bijna liet gaan, op een moment van enorme krachtige verleiding. Toen Yosef ineens bedacht wie hij kon zijn en dat ook wilde aanhouden, toen kreeg hij ineens de kracht om de verleiding te weerstaan. Het gaf hem het zelfvertrouwen dat hij nodig had om abrupt weg te rennen en naar buiten te gaan, waardoor zijn kleed in de handen van Potifar bleef.

Zij gebruikte het gescheurde kleed als bewijs dat Yosef haar had willen verkrachten. Het aangezicht van Yakov had ervoor gezorgd dat onze grootse, nobele en machtige Yosef in staat werd gesteld om de destructieve verleiding van zijn bazin recht in haar gezicht af te wijzen. Yosef werd zich bewust van het feit dat hij zo veel meer waard was en aankon dan de lusten van een tiener en een vrouw die zich niets van ethische waarden aantrok. Het aangezicht van zijn vader had Yosef uit zijn slaap gehaald. De slaap van de valsheid en de leugens; het stemmetje dat jou vertelt dat het allemaal niet zoveel uitmaakt.

Van de apen

‘Ik ben geen dier dat terstond zijn behoeftes moet vervullen’. ‘Nee’, zei Yosef, ‘ik ben een mens, die een subliem niveau kan aanhouden wanneer hij beseft wat zijn mogelijkheden en verwachtingen zijn. Ik vertegenwoordig morele waarden, reinheid en grootsheid hier op aarde. Ik houd mij op dat niveau zodat ik mij goed voel omdat ik niets kapot maak, noch bij mijzelf noch bij een ander. Ik heb rust in mijzelf en hoef geen spijt van mijn gedrag te hebben of mij te schamen’. Toen Yosef dit allemaal besefte zag hij zichzelf op een ander niveau; niet ín de wereld maar er bovenop. Hij leefde niet als een dier dat alleen bezig is om zijn behoeftes te bevredigen. Hij zag zijn diepere kant, zijn hemelse aangezicht. Hij begreep wie hij kón zijn en wie hij hoorde te zijn.

Hierin ligt het verschil tussen iemand die in G-d gelooft en een aanhanger van het Darwinisme en de evolutietheorie.

Als je in G-d gelooft en in het feit dat G-d met een bepaald doel de wereld geschapen heeft, dan is elke daad, elk woord en elke gedachte van belang en dan is ieder schepsel cruciaal. Wat je doet, ook al zit je alleen in je huis, heeft een effect in alle werelden.

Daarentegen suggereert de evolutietheorie dat alles willekeurig is en dat niets uitmaakt. De wereld is ontstaan door een of andere ontploffing en sindsdien sudderen we maar voort. Wat er is ontploft en waar dat dan weer vandaan kwam weet niemand.

Deze theorie wordt op school onderwezen alsof het wetenschap is waardoor iedereen denkt dat hij van een aap afstamt. Handige theorie waarbij je je aan geen enkele regel hoeft te houden. Immers, dieren zijn niet verantwoordelijk. 

Dit is de beste manier om ervoor te zorgen dat niemand verantwoordelijkheidsgevoel heeft. We worden met bepaalde lusten geboren en we leven er maar op los. Alles kan: stelen, verboden huwelijken enz..

Met de evolutietheorie ontneemt men van ieder mens zijn G-ddelijk aangezicht, zijn diepe wens en kracht om zich op te trekken naar zijn mogelijkheden, potentieel en verantwoordelijkheid. Hoe ziet hij eruit in de ogen van G-d? Waar kan hij naar streven? Naar nog meer dierlijke eigenschappen, nog meer bezittingen en plezier? Wat zal genoeg zijn om hem te bevredigen? Niets. Een dier in de natuur is tevreden wanneer het verzadigd is. Een mens zal altijd meer willen en nooit tevreden zijn.

Maar als je jezelf weet op te trekken om een machtig en subliem leven te leiden, als je op zoek bent naar je hemelse aangezicht, stapje voor stapje, trede voor trede op een ladder naar succes en een goed gevoel zoals G-d dat voor jou bedoeld heeft, dan zul je heel blij en tevreden zijn. Blij dat je de moeite keer op keer hebt genomen om je potentieel te gebruiken, om jezelf te verheffen en te leven zoals G-d zich voorgesteld heeft hoe jij zou kunnen zijn; als een brug tussen het materiële en het spirituele, als een ambassadeur van G-d hier op aarde, die door zijn gedrag bewijst dat er meer in de wereld bestaat dan lusten en begeertes. En omdat ons individueel gedrag er wel toe doet en wel een verschil maakt op deze aarde kies ik ervoor om een productief leven te leiden i.p.v. een groot deel van mijn tijd bezig te zijn met zaken die op z’n best niet waardevol zijn of op z’n ergst destructief. Darwinisme is synoniem aan een minderwaardigheidscomplex. Je bent niets waard en het maakt niet uit wat je doet, je bent toch maar een soort geëvolueerde aap, een willekeurig ontwikkelde bacterie.

Kooi

Een babykameel vroeg eens aan zijn mama: ’Mama, waarom hebben we platte poten?‘ Om beter in de woestijn te kunnen lopen schat. En waarom hebben we zulke lange wimpers? Om ons te beschermen tegen het zand van de woestijnstormen. En waarom hebben wij zo’n gigantische lelijke bult op onze rug? Omdat wij daarin water opslaan zodat wij mee dagenlang in de woestijn kunnen lopen zonder te drinken. Als dat zo is, vraagt het kameeltje, wat doen wij dan hier in een kooi?’

En zo is het ook met ons. Wij hebben tal van mogelijkheden, reserves en potentieel, maar in onze verbeelding zitten wij in een kooi die onze mogelijkheden blokkeert.

De vraag die ieder mens aan zichzelf zou moeten stellen is of hij zijn beide aangezichten kan waarnemen. Het hoge aangezicht dat trots en gestaag door de woestijn loopt of de kameel die vast zit in de dierentuin.

De wereld is namelijk een woestijn, vol met gebreken, verleidingen en tekortkomingen.  Willen wij van de dierentuin en de kooien ons permanente verblijf maken? Zitten we vast in onze moeilijkheden of trekken wij ons juist op? Als een mens eerlijk is ten aanzien van zichzelf, dan weet hij dat er daar bovenaan de ladder een beeld is van wat hij werkelijk kan bereiken; wat al vanaf zijn geboorte vastgesteld is wat hij kón bereiken. Misschien is hij er bewust van of misschien is het een droom, maar dat beeld is er en hij verlangt er heel diep naar. Helaas is dit bewustzijn in onze opvoeding ons vaak ontnomen.

Waarom zit ik in een kooi terwijl ik een woestijn aankan? Waarom spreek ik mijzelf toch altijd zo negatief aan alsof ik niets waard ben en niets kan? Maar waarom er is aan mij en aan ieder mens hier op aarde een hemels aangezicht en potentieel geschonken? En als je daarnaar kijkt dan besef je dat je in staat bent om op een ander niveau te opereren en zo je waardigheid en zelfrespect te koesteren. Dit soort handelen is wat je diep geluk, zelfverzekerdheid en bevrediging zal bieden. Ontneem jezelf niet waar je toe in staat bent. Je lusten en begeertes zullen je nooit blij maken want zij zijn niet wie je werkelijk bent.

En dit, dames en heren, is de definitie van de hel. De Baal Shem Tov wijst ons op een denkfout. Want wat denken we wel dat er in de hel gebeurt? Een soort barbecue waar G-d alle stoute zielen in verbrandt? Welnee! Na het overlijden van een mens krijgt hij twee beelden te zien, twee aangezichten. Wie hij was en wie hij had kunnen zijn. En dat is voor sommigen onder ons, die hun ziel verkocht hebben aan de lusten van het leven, een vreselijke hel. Als je moet aanschouwen wat je allemaal verpest hebt en hoe je je leven op een ander manier had kunnen leiden, dan is dat vreselijk. Er bestaat niets ergers voor een mens dan te beseffen dat hij een destructief pad voor zichzelf heeft gekozen en er niets meer aan kan doen.

Bron van kracht

Nu is het duidelijk waar de engelen zo jaloers op waren. Nog nooit hadden ze een mens meegemaakt bij wie het aangezicht van beneden identiek was aan het aangezicht van boven. De meesten onder ons leven in een mist van onduidelijkheden. We maken verkeerde keuzes omdat wij onder druk staan van allerlei eisen. We hebben te maken met zo veel dilemma’s en andere obstakels in ons leven. Ons aangezicht wordt hierdoor vervormd en gesplitst tussen een boven en een onder–versie.  Want een mens is samengesteld uit een lichaam en een ziel en zijn hele leven lang probeert hij een brug te slaan tussen zijn hemelse en aardse exemplaar.

Engelen daarentegen hebben geen aards leven en bezitten daarom maar één aangezicht. Maar ineens blijken ze concurrentie te hebben hier op aarde door niemand anders dan Yakov zelf, bij wie beide aangezichten als één zijn. Hij wist zijn twee aangezichten naadloos op elkaar af te stemmen.

Soms worden engelen gestuurd om ons uit te dagen. Ze leggen verleidingen op ons pad die ons hart doen branden van verlangen en ons proberen te bevangen in een neerwaartse spiraal.

Maar dat kunnen wij wel aan, aangezien G-d bovenaan de ladder staat om ons te helpen. Daarboven zit Hij en waaiert en verkoelt het vuur van al onze begeertes, van alles waar we ‘zin’ in hebben. We hoeven alleen uit onze bron van kracht, ons hemelse aangezicht te putten, om weg te rennen en onszelf van de grip van de verleidende engel te ontdoen. G-d is dichtbij om ons te helpen om de brandende aantrekkingskracht van lusten, verslavingen of eetbuien te koelen. Concentreer je op je doel, op je mogelijkheden daarboven en besef dat hoe krachtig je verlangens voor aardse zaken ook zijn, ze allemaal stuk voor stuk jouw ware ik en jouw geweldige potentieel verraden.

Bovenaan de ladder

Een vader kwam advies vragen bij een pedagoog voor zijn zoon die zich zo vreselijk misdroeg. Hij zei: ‘Toen hij nog geen drie jaar oud was zag ik al zijn misdadige trekken. En nu steelt hij, liegt hij en belazert iedereen. Natuurlijk, zei de pedagoog, wat jij in hem zag, dat is wat hij geworden is. Wat je ziet in je kinderen, je echtgenoot, je vrienden en familieleden is wat ze zullen zijn en worden. Zo zien zij zichzelf. Als je naar de fouten, de mankementen en onvolmaaktheden van een ander gaat kijken, dan zal diegene dat ook precies zo zien. De vraag is of je ook het andere hemelse deel durft te bekijken en te benoemen , het stukje en het beeld dat G-d voor die persoon bedacht heeft, namelijk een ziel vol glans en potentieel, vol met hemelse straal en pracht. Ben ik in staat om dat deel in mijzelf en in anderen te bekijken, te benadrukken en ervan te genieten?

Elke ochtend als je opstaat en je G-d bedankt dat Hij jouw ziel weer opgefrist in jouw lichaam teruggebracht heeft, sta dan even stil en kijk naar je hemelse aangezicht en maak een keus: wie ga jij zijn vandaag? Streef ernaar dat jouw aardse deel, onderaan de ladder een kopie zal zijn van de hemelse versie. Jij bent de persoon die er vandaag wat van gaat maken, die de eer aan zichzelf gaat houden en die morgen geen spijt van zijn gedrag zal hebben. Jij bent diegene die er een stralende en krachtige dag van kan maken. Mocht er vandaag een grote verleiding op je pad komen, maak dan een keus bij welk aangezicht je wilt passen. G-d zal je helpen om jouw begeertes te verkoelen. Kijk jij ook omhoog?

Bracha Heintz
www.chabadutrecht.nl

Gebaseerd op een commentaar van de Ketaw Sofer
zoals uitgelegd door Rav YY Jacobson

Chanoeka Feest Utrecht Virtueel

Zondag 28 nov 2021
17:00 uur
www.chanoeka.info

---

Helpt u mee om de continuïteit van deze artikelen te waarborgen? Door te sponsoren word je een actieve partner en steun je ook verdere activiteiten! Doneren kan hier op chabadutrecht.nl/doneren.

Beeld: chabad.org

Met dank aan Sonja Tamam, Rianne Meijer en Devorah vd Heiden voor hun hulp bij het bewerken van dit artikel.