Behaalotecha | Wat zet je in, macht of invloed?

In plaats van macht uit te oefenen op de mensen om je heen, kun je er ook voor kiezen om een relatie met hen op te bouwen, gebaseerd op liefde en respect. In de prettige sfeer die hierdoor ontstaat, kun je juist een ander veel beter beïnvloeden. Hij zal dan jouw advies en aanwijzingen met plezier aannemen omdat hij weet dat je van hem houdt en het beste met hem voor hebt. Hierdoor stel je jouw medemens in staat om zijn of haar eigen krachten te ontdekken en te ontplooien. Dit is ook de betekenis van het woord בהעלתך (Behaalotecha) ‘en je zult laten opstijgen’, de naam van onze Parasha.

Download hier een printversie van dit artikel (PDF)

Door de woestijn

Na de openbaring bij de berg Sinai bleef het Joodse volk nog bijna een jaar bij deze bijzondere berg gelegerd. Ze zouden pas weggaan wanneer de wolk, die boven de tabernakel zweefde, de voorloper van de GPS, zou opstijgen. Dat was G-ds signaal om te vertrekken. De wolk wees de weg en wanneer deze daalde, wist men dat een nieuwe standplaats in de woestijn bereikt was. Soms verbleef het Joodse volk slechts enkele dagen op één plek, soms jaren.

Aangezien de wolk bijna een jaar lang bij de berg Sinai zweefde, bleef het Joodse volk daar legeren. Op 20 Ijar 2449 was het zo ver. De wolk steeg op en het Joodse volk ging op reis, richting het beloofde land. Nog dezelfde dag arriveerden ze in de Paran-woestijn waar het volk begon te klagen. Allereerst werd er gejammerd over vermoeidheid door de reis. Vervolgens werd er over het eten gemopperd: men was niet tevreden over het manna en men verlangde naar vlees.

Dit werd de negende keer dat G-d door het Joodse volk op de proef werd gesteld. Kon Hij wél of kon Hij niet voor het Joodse volk in de woestijn zorgen? 

Tien keer mis

Na deze negende keer werd G-d nog één keer op de proef gesteld door het Joodse volk. Hierdoor is er in totaal tien keer geklaagd in het eerste jaar na de uittocht:

1) Toen het Joodse volk bij de Riet-zee aankwam en de Egyptenaren hen achterna zaten, klaagde het (Shemot, 14-11):

וַיֹּאמְרוּ֮ אֶל־מֹּשֶה֒ הַַֽמִבְלִִ֤י אֵין־קְבָרִים֙ בְמִצְרַַ֔יִם לְקַחְתָָּ֖נו לָמ֣ות בַמִדְבָָּ֑ר מַה־זֹּאת֙ עָשִ֣יתָ לַָ֔נו לְהוֹצִיאָָּ֖נו מִמִצְרַָיִם׃

“En ze zeiden tegen Moshe, zijn er geen graven in Egypte dat je ons genomen hebt om in de woestijn te sterven? Wat heb je met ons gedaan dat je ons uit Egypte hebt gehaald?”

2) Na de tocht door de Riet-zee, vermoedde het Joodse volk dat de Egyptenaren nog leefden totdat G-d hun lijken op de kust deed aanspoelen.

3) Ze klaagden in Mara over het gebrek aan water (Shemot 15-24).

4) In de Sien-woestijn was honger het probleem (Shemot, 16-3):

וַיֹּאמְר֨וּ אֲלֵהֶ֜ם בְּנֵ֣י יִשְׂרָאֵ֗ל מִֽי־יִתֵּ֨ן מוּתֵ֤נוּ בְיַד־ה’ בְּאֶ֣רֶץ מִצְרַ֔יִם בְּשִׁבְתֵּ֙נוּ֙ עַל־סִ֣יר הַבָּשָׂ֔ר בְּאָכְלֵ֥נוּ לֶ֖חֶם לָשֹׂ֑בַע כִּֽי־הוֹצֵאתֶ֤ם אֹתָ֙נוּ֙ אֶל־הַמִּדְבָּ֣ר הַזֶּ֔ה לְהָמִ֛ית אֶת־כָּל־הַקָּהָ֥ל הַזֶּ֖ה בָּרָעָֽב

“Waren wij maar door G-ds toedoen in Egypte overleden terwijl wij naast pannen vlees zaten en wij brood tot verzadiging aten, want jullie hebben ons laten wegtrekken naar deze woestijn om deze hele gemeenschap door honger te doen sterven.”

5) Ze hebben manna voor de volgende dag bewaard omdat zij er niet op vertrouwden dat het de volgende dag weer opnieuw zou neervallen.

6) Op Shabbatochtend gingen ze manna zoeken hoewel hen verteld was dat het op Shabbat niet zou vallen.

7) In Refidim werd er weer over gebrek aan water geklaagd (Shemot, 17-3).

8) Het dienen van het gouden kalf, omdat ze niet vertrouwden dat Moshe van de berg Sinai terug zou komen.

9) In onze Parasha werd er gemopperd over het gebrek aan vlees, Behaalotecha 11, 4-6:ּ

וְעַתָּ֛ה נַפְשֵׁ֥נוּ יְבֵשָׁ֖ה אֵ֣ין כֹּ֑ל בִּלְתִּ֖י אֶל־הַמָּ֥ן עינינוּ׃

“En ook het Joodse volk huilde en het zei: wie zal ons vlees te eten geven? We herinnerden ons de vis die wij gratis in Egypte aten, de komkommers en de watermeloenen en de prei en de uien en de knoflook. En nu is onze ziel uitgedroogd, we kunnen het manna niet meer aanzien.”

10) De verspieders, die niet vertrouwden dat G-d in staat was om het Land Israel aan hen te schenken.

Wel of geen concurrentie

De negende klacht vindt in onze parasha plaats en het is Moshe te veel. Hij kan het niet meer aan en G-d heeft een voorstel. Van nu af aan staat Moshe er niet meer alleen voor. Hij zal worden geholpen door 70 oudere en wijze heren.

Rijst de vraag, hoe kiest Moshe op een eerlijke manier 70 mensen uit? Als hij van elke stam 6 personen kiest dan heeft hij er 6 x 12= 72. Twee te veel dus. Moshe is van plan om twee personen uit te laten loten, maar het blijkt niet nodig te zijn. Eldad en Medad zijn bescheiden en bieden zelf aan om zich terug te trekken. Het probleem is opgelost!

De overige 70 assistenten ontvangen in de nabijheid van de tabernakel een uitstraling van de spirituele krachten van Moshe Rabenoe. Zij zijn nu, net als Moshe, profeten geworden. Is Moshe daardoor een deel van zijn profetie kwijt? Nee, vertelt de Midrash ons. Als het gaat om wijsheid en profetie kun je het vergelijken met het aansteken van een licht met een ander licht.

Is het eerste licht, nadat het zijn vlam aan het tweede licht heeft geschonken, zijn eigen licht kwijt? Nee, integendeel, nu is er meer licht doordat beide vuren nu branden. Al zou je duizenden lonten ermee aansteken, dan nog zou de eerste vlam zijn eigen licht niet verliezen.

Waar bevinden Eldad en Medad zich op dat moment? Niet in de nabijheid van de Tabernakel. Ze horen er immers niet bij. Hun bescheidenheid is echter niet ongemerkt aan G-d voorbijgegaan. Hij beloont ze en zij zijn daardoor in staat om zelfs in het midden van het kamp, ver weg van de Tabernakel, te profeteren. Hun voorspelling gaat over de dood van Moshe vele jaren later en dat zijn trouwe leerling Yehoshua hem op zal volgen. Yehoshua hoort hun profetie en is totaal verbijsterd. Hij rent naar zijn meester, Moshe Rabenoe, om hem te vertellen dat Eldad en Medad aan het profeteren zijn. Wat een brutaliteit! Hoe durven ze? Waar is de hiërarchie? Kan iedereen zomaar profetieën uitspreken? “Zet ze gevangen!” eist Yehoshua (Behaalotcha 11 – 28). 

”Ben je jaloers voor mij?” vraagt Moshe Rabenoe, die vervolgens verklaart: “Wat zou het fijn zijn als iedereen een profeet zou zijn!”
Wat nobel van Moshe Rabenoe. Zijn trouwe leerling Yehoshua verdedigt de eer van zijn meester, maar Moshe Rabenoe heeft het niet nodig. Immers weten wij dat hij de meest bescheiden man op aarde was. De concurrentie stoort hem niet, er is geen kruimeltje jaloezie te bespeuren. Integendeel, hij moedigt hun profeteren aan door de wens uit te spreken dat alle Joden profeten zouden mogen zijn! Dit verhaal wordt in onze parasha, Behaalotecha, in hoofdstuk 11 van Bemidbar besproken.

Macht of invloed

In een andere parasha, die Korach heet (ook in het boek Bemidbar, hfdst.16), komt een hele andere geschiedenis naar voren. Daar wordt de opstand van Korach beschreven. Korach is een onrustzaaier. Hij klaagt en eist dat iedereen even heilig hoort te zijn. Hij vraagt waarom Moshe en Aharon zich boven de rest van het volk hebben verheven? Wat is op dat moment de reactie van Moshe Rabenoe? Hij is er niet blij mee! Hij vraagt (en dat is de enige keer in zijn leven dat hij dat doet) om een wonder om dit op te lossen en zo geschiedde: de aarde opent zich en slikt Korach en zijn 250 collaborateurs in.

Wat een enorm verschil! Bij Eldad en Medad is Moshe Rabenoe dolblij en wenst hij dat het hele volk uit profeten zou bestaan. Bij Korach verplettert Moshe Rabenoe onmiddellijk de oproer terwijl Korach zei: “Iedereen is heilig!” Precies wat Moshe Rabenoe tegen Yehoshua had gezegd: “Laat iedereen heilig zijn en profeten worden!”

Beide gevallen lijken identiek. In allebei de voorvallen komt de eer van Moshe Rabenoe in het gedrang. Maar waarom laat Moshe Eldad en Medad hun gang gaan, terwijl hij de opstand van Korach in de kiem smoort? Wat is het verschil?

Kennelijk zijn hier twee ongelijksoortige zaken aan de hand die ervoor zorgen dat Moshe tegenovergestelde reacties laat zien. In het ene geval speelt ”beïnvloeden” een rol, in het andere geval is het een kwestie van ”afdwingen”.

Invloed vermenigvuldigt

Moshe had beide tot zijn beschikking. 

Wat is het verschil tussen macht en invloed? Immers heeft iemand die macht heeft vaak ook invloed. Het omgekeerde kan ook gesteld worden. Iemand die invloed heeft, heeft ook macht. Toch is er een essentieel verschil. Beide eigenschappen staan zelfs lijnrecht tegenover elkaar.

De Midrash vergelijkt machtsoverdracht met het legen van de inhoud van de ene container in een andere container. Na het schenken is container nummer één leeg. De conclusie is dat macht niet gedeeld kan worden. Of het nou gaat om een school, een bedrijf, de regie over een bepaald evenement of een georganiseerde reis: iemand, één persoon, heeft de leiding. Anders heerst er onrust en chaos. Er kan maar één kapitein op het schip zijn. 

Bij het verspreiden van invloed ligt het precies andersom. Het wordt vergeleken met het aansteken van één licht met een ander licht.

Macht kan niet gedeeld worden. Daarentegen, als het om invloed gaat dan spreken we over vermenigvuldigen. Heb je een briljant idee en lukt het je om anderen daar ook van te overtuigen, dan vermenigvuldigen de mogelijkheden zich. Hoe meer hoe beter, hoe meer kaarsen, hoe meer licht.

Daarentegen kan een koning zijn macht niet delen. Als hij het weggeeft dan heeft hij het zelf niet meer. Als de eigenaar van een bedrijf zijn aandelen verkoopt dan verliest hij de zeggenschap over zijn bedrijf.

Nog een wezenlijk verschil: Macht stopt in afwezigheid van de machthebber.
Stel, een leraar heeft ten aanzien van zijn leerlingen uitsluitend een machtspositie. Op het moment dat hij de klas verlaat verandert zijn lokaal in een treinstation midden in het spitsuur. Als een rector alleen maar in zijn school gezorgd heeft dat regels nagekomen werden en straffen uitgedeeld werden, dan zullen de leerlingen hem na het behalen van hun diploma’s snel vergeten. Als de machthebber verdwijnt of overlijdt, is zijn macht weg.

Daarentegen als het om invloed gaat, dan groeit het vaak, juist in afwezigheid van de persoon. Hoeveel geleerden en uitvinders zijn pas na hun sterven beroemd geworden? Kijk naar Moshe Rabenoe zelf, wat een invloed deze man tot op de dag van vandaag nog heeft. Wie heeft er nog nooit van Mozes gehoord? Deze grote geleerde en leider is meer dan 3300 jaar geleden overleden. Toch is hij meer aanwezig dan ooit, in elk Joods boek, in elke synagoge, op elke Joodse school, in het hart en in de ziel van miljoenen mensen op aarde!

Doorgeefluik

Vandaar dat Moshe niet van streek raakt wanneer Yehoshua hem over het profeteren van Eldad en Medad vertelt. Niet alleen is Moshe blij dat er nog meer profeten zijn, maar ook hun voorspellingen deren hem niet. Yehoshua is woedend omdat Eldad en Medad over de dood van Moshe spreken. “Ook al ga ik dood” reageert Moshe, ”blijf ik leven”. Waar het mij in het leven om gaat is onsterfelijk. Alleen machthebbers kunnen sterven. Het zijn de dictators die constant in angst en jaloezie moeten leven.

Maar ik bezit niets, ik heb nergens de macht over en niemand kan iets van mij afpakken. www.hetjoodsevolk.com is niet mijn eigendom en www.stenentafelen.il is niet van mij en ook met www.woestijnreisbureau.eg doe ik geen zaken.  Ik fungeer uitsluitend als doorgeefluik voor hemelse onderwerpen, voor het doel van de schepping, voor de grootsheid van de Torah.

שכינה מדברת מתוך גרונו של משה

 “G-d sprak vanuit de keel van Moshe”

Maar Moshe Rabenoe was toch ook een leider. Hoe anders heeft hij drie miljoen mannen, vrouwen en kinderen van Egypte naar Israel gebracht?

Vanuit zijn machtspositie heeft hij het Joodse volk kunnen sturen: Wanneer ze moesten vertrekken en wanneer ze moesten stoppen. Wat ze wel moesten doen en wat niet. Als er problemen waren, heeft hij ze opgevangen. En toen Korach in opstand kwam, wist hij onmiddellijk de muiterij neer te slaan. Zijn respons is heel anders dan bij Eldad en Medad omdat Korach aanspraak maakte op de machtspositie van Moshe. Daarmee overschreed hij een grens die Moshe Rabenoe, als leider, niet mag toelaten.

Drie broers tijdens WOII

Dit doet mij denken aan de Bielski-broers: Tuvia, Asael en Zoes Bielski, drie Joodse heren die ervoor gezorgd hebben dat ruim 1.200 Joodse mannen, vrouwen, bejaarden en kinderen de Tweede Wereldoorlog in de bossen van Wit-Rusland, nabij Novogrudnek, hebben overleefd. Nadat hun ouders en andere familieleden door de nazi’s weggevoerd en vermoord waren, zijn de drie broers de bossen in gerend. Bossen die zij zo goed kenden.

Aanvankelijk bestond hun groep uitsluitend uit familieleden, maar al gauw werden het 100 mensen en meer en meer. Voedsel werd bij de boeren al dan niet onder dwang weggehaald. Sabotage en aanvallen op de nazi’s werden regelmatig uitgevoerd waarna de Duitse wapens in beslag genomen konden worden. Die geweren werden op hun beurt weer gebruikt voor verdedigings- en vergeldingsacties. De plaatselijke bevolking die met de Duitsers meewerkte, werd zonder pardon vermoord. Hun huizen werden in brand gestoken. 

Tegen de wil in van hun medebosbewoners haalde Tuvia steeds meer Joodse mensen erbij. Hij infiltreerde zelfs in de Joodse getto om de Joden daar te overtuigen om met hem mee het bos in te gaan, hetgeen ook gebeurde. Hij redde liever één oude Joodse vrouw dan dat hij 10 nazi’s vermoordde. Het vinden van voedsel voor hoe langer hoe meer mensen werd steeds lastiger en ingewikkelder. Om maar niet te spreken over het overwinteren in het ijskoude Wit-Russische bos. Gevaar lag constant op de loer. Meerdere malen moesten ze daarom wegtrekken en alle hutten en andere accommodaties die ze met minimale middelen opgebouwd hadden, achterlaten.

Strijd

Maar ze waren niet de enige bewoners in het bos. Het Russische Rode Leger had zijn eigen communistische partizanen en de Polen hadden hun eigen anti-nazi en tevens antisemitische verzetsstrijders. De plaatselijke Wit-Russische bevolking was ook vreselijk antisemitisch. Verder viel het niet altijd mee om de vrede binnen de Joodse groep zelf te bewaren. Ruzies, onenigheden, strijd en politiek waren, zoals in elke gemeenschap, ook in het bos aanwezig. Behalve een school, synagoge, bakker en slager was er in het bos ook een bestuur, secretariaat, gerechtshof en gevangenis. 

Tuvia Bielski, de oudste van de drie broers, die het gezag over de hele Joodse groep had, wist zich in al deze gecompliceerde omstandigheden door zijn sterke karakter te handhaven. Op een gegeven moment was er binnen de Joodse groep een man die de autoriteit van Tuvia niet accepteerde. Hij volgde zijn aanwijzingen niet op en moedigde anderen aan om Tuvia niet meer als leider te aanvaarden. Tuvia nam zijn geweer en schoot deze Joodse man neer, die door zich niet te onderwerpen aan Tuvia’s autoriteit de hele groep in gevaar had gebracht.

Een half jaar na de oorlog is Asael als soldaat van het Russische leger gesneuveld. Tuvia en Zoes emigreerden naar Israel en vervolgens naar de VS. Zij reden in een vrachtwagen in Brooklyn, New York, waar ze goederen transporteerden. Zó bescheiden waren zij dat hun verhaal pas werkelijk in de 21ste eeuw onder de aandacht van het publiek kwam (onderaan dit artikel vind je een link naar het boek en de film). Dezelfde bescheiden Tuvia, die constant zijn leven riskeerde om zijn mede-Joden te redden, wist van aanpakken. Hij schroomde niet om in het bos een mede-Jood te vermoorden die zijn autoriteit niet accepteerde en daarmee de hele groep in een levensgevaarlijke situatie bracht. Op het moment dat zijn gezag in het gedrang kwam moest Tuvia keihard toeslaan.

Grenzen macht

Schepen hebben maar één kapitein. G-d heeft Moshe Rabenoe als gezagvoerder gekozen. Zijn mandaat was om drie miljoen mensen van A naar B te brengen. Als ze nog onderweg iets kunnen leren, is het meegenomen. Het is nu Moshes G-ddelijke taak om zijn eigen positie te beschermen en te behouden.

Macht is noodzakelijk maar het heeft ook zijn grenzen. Moshe was niet verblind door zijn gezag. Hij liet zich niet door zijn eigen macht bedwelmen. Als je je macht te veel gebruikt, dan verklein je je medemens en daarmee uiteindelijk ook jezelf. Daarentegen, als je een invloedrijke persoon bent, dan maak je een ander groter, mooier en krachtiger.

Moshe Rabenoe was een leider, hij had de macht, maar hij was in eerste instantie vooral een invloedrijk persoon. Een man die geliefd was, gerespecteerd werd en waar iedereen ontzag en bewondering voor had. Moshe had zo veel invloed dat hij op zijn beurt van elke Jood een leider heeft weten te maken. Een leider hoort in eerste instantie leiderschap over zichzelf te hebben.

Wanneer jij je invloed gebruikt in plaats van je macht dan stel je je medemens in staat om zijn eigen krachten te ontdekken en die vervolgens te ontplooien. Dit is ook de betekenis van het woord בהעלתך (Behaalotecha) ‘en je zult laten opstijgen’, de naam van onze Parasha.

Invloed

De Parasha deze week begint met het gebod aan Aharon, de Hogepriester, om de Menorah in de Tempel dagelijks aan te steken. In plaats van “Wanneer je zult aansteken” staat er “Wanneer je zult laten opstijgen”. Rashi, een Franse geleerde uit de elfde eeuw, vertelt ons dat Aharon de Menorah zo moest aansteken dat de vlam uit zichzelf kon opstijgen.

Zo doen we dat, niet met macht en zonder te forceren. We gedragen ons op zo’n manier dat we geliefd en gerespecteerd worden. Zo steken we bij een ander zijn eigen vlammetje op. We belichten zijn positieve kanten, moedigen hem aan totdat hij sterk genoeg is om zijn eigen licht te laten schijnen en zijn eigen vlam te doen opstijgen. We geven een ander warmte en inspiratie en blijven erbij totdat hij in staat is om zijn eigen licht brandend en stijgend te houden. Misschien heb jij geen macht over een ander, maar invloed heb je zeker, dat heeft iedereen.

Leraren, bazen, ouders en directeuren, opgelet! Wees voorzichtig bij het uitoefenen van je machtspositie. Wees slim en ontplooi een liefdevolle en invloedrijke relatie met de mensen om je heen. Maak ze groot, geef ze complimenten. Vertel hoe trots je op ze bent. Inspireer en motiveer ze, geef ze goede voorbeelden en ontwikkel in je medemens de wilskracht om op zijn of haar beurt een bron van inspiratie te zijn voor anderen. Zo steekt het ene lichtje het andere aan totdat het uit zichzelf kan branden.

Zo begint onze Parasha met het aansteken van de Menorah en ook onze Shabbat begint met het aansteken van kaarsen… één en al licht en inspiratie voor iedereen toegewenst!

Shabbat Shalom!