Mikeets | Dit ziet er goed uit, of toch niet?

Sommige zaken in het leven zien er fantastisch uit. Ze zijn aantrekkelijk, interessant en prettig om mee bezig te zijn. Maar betekent dat dan dat ze waardevol of superieur zijn? Er zijn twee manieren hoe je in het leven kunt staan en hoe je G-d dient: via pracht en praal of via essentie en inhoud. Waar geef jij voorrang aan?

Download hier een printversie van dit artikel (PDF)

In de Parasha van deze week is Farao aan de beurt om te dromen: 

וְהִנֵּ֣ה מִן־הַיְאֹ֗ר עֹלֹת֙ שֶׁ֣בַע פָּר֔וֹת יְפ֥וֹת מַרְאֶ֖ה וּבְרִיאֹ֣ת בָּשָׂ֑ר וַתִּרְעֶ֖ינָה בָּאָֽחוּ׃

En zie, uit de rivier stegen zeven koeien die er goed uitzagen en gezond van vlees waren en ze graasden in het gras. Bereeshiet (41-2 en 3)

וְהִנֵּ֞ה שֶׁ֧בַע פָּר֣וֹת אֲחֵר֗וֹת עֹל֤וֹת אַחֲרֵיהֶן֙ מִן־הַיְאֹ֔ר רָע֥וֹת מַרְאֶ֖ה וְדַקּ֣וֹת בָּשָׂ֑ר וַֽתַּעֲמֹ֛דְנָה אֵ֥צֶל הַפָּר֖וֹת עַל־שְׂפַ֥ת הַיְאֹֽר׃

En zie, toen stegen zeven andere koeien achter hem aan uit de rivier, die er slecht uitzagen en mager van vlees waren en ze gingen naast de koeien staan, aan de oever van de rivier.  Bereeshit (41 – 18 en 19)

Farao wordt wakker. De wijze Egyptenaren leggen op verzoek van Farao de droom uit, maar de koning is niet tevreden over de uitleg die zij eraan geven. Totdat Yosef uit de gevangenis gehaald wordt en Farao hem zijn dromen in zijn eigen woorden aan Yosef vertelt:

וְהִנֵּ֣ה מִן־הַיְאֹ֗ר עֹלֹת֙ שֶׁ֣בַע פָּר֔וֹת בְּרִיא֥וֹת בָּשָׂ֖ר וִיפֹ֣ת תֹּ֑אַר וַתִּרְעֶ֖ינָה בָּאָֽחוּ׃

En zie, uit de rivier stegen zeven koeien die gezond van vlees waren en mooi om te zien en ze graasden in het gras. Bereeshiet (41 – 18 & 19)

Buitenkant of binnenkant

Het is een bekend verhaal, de magere koeien die de vette koeien opeten. Toch valt één detail op. Wanneer Farao de eerste keer zijn droom vertelt, gebruikt hij een bepaalde volgorde in de beschrijving van zijn koeien. Maar als Farao zijn droom later voor Yosef herhaalt kiest hij voor een andere volgorde. Een kleine nuance met een wezenlijk verschil.

Eerst vertelt de Torah in vers 2 en 3 dat Farao gedroomd heeft over koeien die mooi waren en gezond van vlees. Vervolgens wanneer Farao zijn droom aan Yosef in vers 18 en 19 vertelt staat er dat de koeien gezond van vlees waren en mooi. Wat waren die koeien? Mooi en gezond van vlees of gezond van vlees en mooi? Waarom is ineens de volgorde veranderd en wat is het verschil?

De Torah is heel precies. Achter elk verhaal en zelfs achter elke zin, achter elk woord en zelfs achter elke letter schuilen stapels van wijsheden. Ook de volgorde waarin zaken verteld worden zijn van belang, zeker als er ineens een verschil optreedt. Deze verandering in de volgorde roept vragen op en nodigt ons uit om dieper te kijken. Nog voordat wij onze focus gaan richten op de mysterieuze uitleg van de dromen, gaan we in dit artikel analyseren waarom het navertellen van de droom op twee tegengestelde volgordes plaatsvindt.

Het eerste wat een mens vertelt is dat wat hij essentieel vindt. De vraag is: ‘Wat krijgt hier de voorrang?’ Is het hoe de koeien er uitzien, hun buitenkant, of hoe ze zijn, hun binnenkant? Wanneer Farao droomt, zegt hij eerst dat ze er mooi uitzien en daarna dat ze gezond van vlees waren. Wanneer hij de droom aan Yosef vertelt, dan blijkt ineens de gezondheid van de koeien voorrang te krijgen en pas daarna hun uiterlijk. Wat is belangrijker: het uiterlijk van de koe of de gezondheidssituatie van het dier?

Gezond en stevig

De Rogatchover (1858 – 1936), Rabbijn uit Dvinsk, een genie, zag dit verschil ook in andere voorbeelden in de Torah. Deze Rabbijn was overtuigd van de eenheid van de Torah. Hij beschouwde G-ds leer als één organisme en zag daarom overeenkomsten in verschillende gedeeltes. Zijn geniale kennis en hoge IQ maakten het mogelijk om in de zeeën van Joodse literatuur en geschriften, die hij allemaal in zijn hersens paraat had, analyses en vergelijkingen te maken. 

Als eerste neemt hij ons mee naar de Talmoed Yeroeshalmi (Yoema hfdst 6, wet 1). Hier wordt de dienst van Yom Kipoer, Grote Verzoendag, besproken. Op deze heilige dag werden er in de Tempel twee geiten gebruikt. Bij het kiezen van deze dieren vraagt de Talmoed: als je moet kiezen tussen een stevig en gezond lichaam of een mooi en knap uitziend beest, welke heeft voorrang? Het antwoord is dat een gezond en stevig dier prioriteit krijgt. 

Ten tweede reizen we af naar de Babylonische Talmoed (Yoema 25-2). Nu gaat het over de twee lammeren die dagelijks op het altaar in de Tempel in Jeruzalem als offer gebracht werden. Over de volgorde, waarin de verschillende lichaamsdelen van het dier geofferd werden, bestaat een meningsverschil. Waren dat de delen van het dier waar meer vlees aanzat? Of waren het de nek en de borst die vetter waren? Het vettere vlees was lekkerder en beter van smaak, maar andere ledematen hadden meer vlees.

Deze onenigheid van de geleerden over de volgorde vertegenwoordigt eigenlijk twee manieren van hoe je in het leven staat en hoe je G-d dient. Wat krijgt de prioriteit? Pracht en praal of substantie en inhoud? Sommige zaken in het leven zien er fantastisch uit. Ze zijn aantrekkelijk, interessant en prettig om mee bezig te zijn. Maar betekent dat dan automatisch dat ze waardevol en superieur zijn?

Voorrang

Neem bijvoorbeeld twee sprekers. De ene is een geweldige redenaar. Hij legt alles haarfijn uit en houdt de aandacht van zijn luisteraars door bijvoorbeeld van intonatie te wisselen. Hij haalt er af en toe een verhaaltje of grapje bij en het is een genot om naar hem te luisteren. De inhoud hoeft niet per se zo geweldig te zijn en misschien vraag je je aan het einde van zijn verhaal af of er überhaupt wel een thema of boodschap was.

Daarentegen is een ander misschien niet zo welsprekend, maar zijn boodschap is des te meer waardevol. Hij geeft een stevige analyse van het onderwerp dat hij behandelt, belicht verschillende aspecten en trekt waardevolle conclusies. De inhoud is fantastisch maar de projectie laat te wensen over.

Dit verschil manifesteert zich in alle aspecten van je leven. Elk object in deze wereld en elk begrip heeft een lichaam en een geest, een openbaar aspect en een innerlijke ziel. Welke krijgt voorrang? De stevigheid of de schoonheid van de koe?

Ook in je relatie met G-d kun je kiezen waar jij de nadruk op legt. De schijn van het uiterlijk of het belang van het diepere? Waar ligt de prioriteit? Zelfs in het dienen van G-d moet je een keus maken. Is het belangrijker alle geboden uit de voeren precies zoals zij in de Torah beschreven worden of is de intentie en de relatie die je met G-d voelt, het allerbelangrijkst, zonder dat je per se een gebod uitvoert?  

Twee aspecten

Zelfs een gebod heeft twee aspecten. Het uitvoeren ervan of het gevoel en de intentie die je erbij hebt. Ideaal is om allebei tegelijk te hebben waarbij je je alsnog moet afvragen waar de prioriteit aan gegeven moet worden. Gaat het erom dat je je dichtbij G-d voelt of kies je voor het praktisch uitvoeren tot in alle details van de ge- en verboden?

Onze aartsvaders en alle generaties, die leefden vóórdat de Torah op de berg Sinai gegeven werd, hadden uitsluitend een spirituele relatie met G-d. Het ging om de intentie, het gevoel, de extase in de band met de Almachtige. De aartsvaders en -moeders voerden de geboden niet uit zoals zij in de Torah beschreven staan, maar ze wisten zich wel met G-d te verbinden, alleen deden ze dat op een andere wijze. 

Het geven van de geboden bij de berg Sinai heeft een verschuiving teweeggebracht in de volgorde van prioriteiten. Vanaf het moment dat Moses de Torah ontving, ging het erom dat een mens de geboden uitvoert, waarbij de kleinste details die de Joodse wet ons leert bepalend zijn of onze goede daad zijn doel bereikt of niet.

Laat je bijvoorbeeld de matsa één minuut te lang rijzen of vier je Pesach een week later of eerder dan blijven deze acties gewoon in deze wereld geblokkeerd. Een gebod wordt pas een transportmiddel naar een hogere wereld als je alle wettelijke aspecten die erbij horen uitgevoerd hebt. Dit is ook de betekenis van de woorden מֻתָּר וְאָסוּר (moetar en asoer), geoorloofd en verboden. Eigenlijk betekenen deze twee woorden los en vast. Iets wat toegestaan is, is los en kan derhalve naar G-d opstijgen. Iets wat verboden is, blijft verankerd en in deze wereld geblokkeerd.

Nu zou je je kunnen afvragen waarom zou ik tefilin aandoen of waarom moet ik mijzelf het moeilijk maken door uitsluitend kosjere producten te consumeren? Wat maakt het de Oneindige G-d uit of ik een minilepeltje voor zowel vlees als voor melk gebruik of dat ik daar aparte lepeltjes voor heb?

Oneindig

G-d is niet alleen oneindig groot, Hij is ook oneindig klein. Zelfs in deze begrensde wereld kun je met telescopen hele grote sterren en planeten zien. Met een microscoop kun je hele kleine details zien. Zo heeft G-d de wereld geschapen: met ontzaglijk grote schepselen en oneindig veel kleine details. De ogenschijnlijke mini-elementen die bij het uitvoeren van een gebod horen, fungeren als transportmiddel om jouw goede daad naar een warm plekje daarboven te brengen. Het maakt dus wel uit of je Chanoeka of Pesach op de juiste datum viert. Het is wél essentieel dat de lichtjes in de Menorah op eenzelfde rij staan en dat je ze op de juiste volgorde, plaats en tijd aansteekt.

De pracht en praal van een mitswah zijn geweldig en horen er helemaal bij mits ze op de tweede plaats komen. Zo voeren wij elke mitswa uit op de mooist mogelijke manier. Op shabbat bijvoorbeeld dragen wij onze mooiste kleren en versieren we ons huis. We bereiden de lekkerste gerechten voor en proberen alles zo aangenaam mogelijk te maken.

Maar het vlees van de shabbatviering is het uitvoeren van alle geboden die bij Shabbat horen en jezelf onthouden van verboden handelingen. Juist bij het uitvoeren van de details van een goede daad, verbind jij je met G-ds diepste wil en wens. Alleen dan maak je een connectie met het G-ddelijke. Door elk component van het gebod op de juiste manier uit te voeren schep je een relatie met G-d volgens Zijn voorwaarden. Op dat moment overstijg je jezelf en je ego en ben je automatisch direct met Hem verbonden omdat je alles uitvoert zoals Hij dat wil. 

Voorwaarden

Net zoals jouw e-mail de ontvanger pas zal bereiken wanneer je elke letter, elk cijfer of zelfs puntje correct en in de goede volgorde invult. Waarom? Omdat diegene die het mailsysteem gebouwd heeft het zo heeft ingesteld. Zo ook heeft G-d de wereld geschapen en ingesteld en daarom weet Hij ook hoe ieder individu Hem bereiken kan, mits hij zich aan Zijn voorwaarden houdt. Die spirituele connectie zal niet plaatsvinden wanneer een mens zijn eigen gevoelsmatige invulling geeft aan wat volgens hem de juiste manier zou zijn om het spirituele te raken. Vooralsnog is G-d de enige die bepalen kan hoe wij Hem kunnen bereiken.

De Rogatchover haalt er nog meer vergelijkingsmateriaal bij. Ook te vinden in de Babylonische Talmoed (Horayot 14-1) is de discussie wat meerwaarde heeft. Iemand die een hele brede kennis van de Torah heeft of iemand die heel diep in één aspect weet te graven en door middel van intellectuele gymnastiek de mooiste conclusies weet te trekken. Het antwoord is dat de brede kennis voorgaat. Het diep graven heeft meer smaak en is een genot voor de geest net als het vet meer smaak heeft, maar de substantie, het vlees, is in de brede kennis te vinden.

Knappe jongen

Terug naar onze Yosef die de enige man is, die in de Torah beschreven wordt als een knappe jongen:

וַיְהִ֣י יוֹסֵ֔ף יְפֵה־תֹ֖אַר וִיפֵ֥ה מַרְאֶֽה׃…

…en Yosef had mooie kenmerken en was mooi om te zien. Bereeshiet (39-6)

Geen wonder dat de vrouw van zijn baas verliefd op hem werd en hem dagelijks probeerde te verleiden om een romantische relatie met hem aan te gaan . Maar Yosef was niet alleen maar een knappe jongen. Hij wordt ook Yosef hatsadiek, Yosef de rechtschapen man, genoemd. Ook dat is uniek. Andere VIPs in de Torah hebben allerlei titels, maar worden niet de rechtschapen man genoemd. We hebben het over Avraham, over Yitschak of Yakov, over Moshe, Aharon de priester en Koning David. Deze hoofdfiguren hebben allerlei omschrijvingen achter hun naam staan, maar Yosef was de enige die als een rechtschapen man omschreven wordt en zo wordt hij tot vandaag de dag nóg genoemd. En terecht, want hij liet zich niet verleiden door de vrouw van zijn baas en hij was niet alleen maar knap van buiten, hij bezat ook innerlijke pracht.

Er is namelijk niets mis met fraaiheid en schoonheid mits er van binnen ook vlees zit. De tempel in Jeruzalem was een en al goud, zilver en edelstenen. Maar die schoonheid reflecteerde innerlijke normen en waarden. Ook onze geboden voeren wij zo mooi mogelijk uit, maar dit komt pas op de tweede plaats, nadat we G-ds wil tot op de kleinste details uitgevoerd hebben. Schoonheid en schittering zijn meer dan welkom, mits ze inhoud en substantie vertegenwoordigen. Anders is al die pracht en praal ijdelheid en oppervlakkige vertoning of nog erger, een middel tot bederf en immorele praktijken. 

Prioriteit

Dit is de reden, vertelt de Rogatchover ons, dat Farao zijn droom in een andere volgorde vertelt. In eerste instantie, wanneer hij het aan zijn entourage vertelt, neemt hij de Egyptische houding aan. De fysieke schoonheid wordt dan eerst benoemd: koeien die er mooi uitzagen en stevig van vlees waren. Echter op het moment dat hij zijn droom vertelt aan Yosef, spirituele erfgenaam van het monotheïsme van Avraham, Yitschak en Yakov, dan verandert Farao de volgorde. Hij past zich aan zijn luisteraar aan en geeft prioriteit aan substantie boven oppervlakkigheid.

Deze juiste volgorde ontbrak in de Griekse cultuur. Deze oude beschaving verheerlijkte het lichaam. Men beoefende sport niet als middel om gezond te zijn maar om het lichaam te aanbidden. Veelal werd er naakt gesport. Er was schijn zonder diepgang. Daarom verzetten de aanhangers van de Griekse cultuur zich o.a. tegen besnijdenis. Deze handeling vindt op de achtste dag plaats wanneer de baby niet weet wat er met hem gebeurt en het zeker niet kan begrijpen. Het is een handeling die boven het verstand van het kind staat.  Bovendien is acht het getal boven de natuur. Immers heeft G-d de wereld in 7 dagen geschapen en zijn er ook 7 noten in een octaaf. Acht is G-ddelijk en daar moesten de Grieken niets van hebben. Dit is ook een van de redenen dat wij Chanoeka 8 dagen vieren terwijl de olie maar 7 dagen extra brandde. De eerste dag was er genoeg olie en gebeurde er geen wonder. Toch vieren wij met Chanoeka ook die eerste dag omdat de natuur in de wereld eigenlijk wonderbaarlijk is. Het feit dat olie überhaupt brandt is op zich al een wonder.

Pracht en praal zijn geschapen om de wil van G-d op een nog mooiere manier uit te voeren. Anderzijds waren de Grieken geobsedeerd door architectuur, literatuur, filosofie en nog meer wetenschappen. Maar er zat niets achter de prachtige gebouwen. Het was esthetiek zonder ethiek.

Het Jodendom heeft haar eigen versie van schoonheid. Onze aartsmoeders Sara, Rivkah en Rachel waren stuk voor stuk mooie dames, maar hun schoonheid reflecteerde innerlijke morele waarden, diepe spiritualiteit en grootsheid.

Zaken die uitsluitend van buiten mooi zijn blijken na verloop van tijd, wanneer de waarheid tevoorschijn komt, uiteindelijk lelijk en corrupt te zijn.

Jodendom heeft zijn eigen schoonheid, goud en sieraden, maar die komen op de tweede plaats. Eerst bekommeren we ons over de inhoud van onze boodschap. Wij overwinnen de Griekse duisternis en verplaatsen onze focus naar het innerlijke toe, בימים ההם, בזמן הזה, zowel in die dagen als in onze tijd.

Shabbat shalom!

Bracha Heintz

Gebaseerd op een les van Rav YY Jacobson.
Tekst: Bracha Heintz | Opmaak: Rianne Meijer & Sonja Tamam & Devorah van der Heiden

ZONDAG 29 DECEMBER

CHANOEKA FEEST

GRIFTPARK UTRECHT 

16 tot 19 uur

chanoeka.info

Kijk op www.chanoeka.info voor info over de laatstgehouden Chanoeka viering in Utrecht, eerdere (virtuele) vieringen, recepten, instructies en nog veel meer…

Kijk ook op www.chanoekawebshop.nl voor uw chanoeka benodigdheden.

Beeld: chabad.org