Tag: Bracha Heintz

Wezot Haberacha | Een nieuwe wereld scheppen

Wezot Haberacha | Een nieuwe wereld scheppen

We zitten nu midden in de feestdagen, maar de wereld met al zijn goede en minder leuke kanten bestaat nog steeds. Wat brengt het je? Mooie dingen of ook problemen, wrijvingen, ruzies of zelfs trauma’s? Hoe kunnen we dit aan? Het laatste tekstgedeelte uit de Tora geeft een lichtpuntje en laat zien dat jij en ik bij machte zijn om een nieuwe realiteit voor onszelf te scheppen.

Download hier een printversie van dit artikel (PDF)

‘Het slotstuk bepaalt alles’, vertelt de Talmoed ons in Berachot 12 – 1. Wat spannend, geachte lezer, want we zijn inmiddels gearriveerd bij het laatste deel van de Torah, het allerlaatste gedeelte van het vijfde boek. Wat is de laatste boodschap die de Torah ons meegeeft voordat wij weer van vooraf aan zullen beginnen?

In deze laatste Parasha zegent Moshe, vlak voor zijn overlijden, het Joodse volk. Vervolgens wordt beschreven hoe Moshe de berg Newo beklom om daar zijn ziel aan zijn Schepper terug te geven. De laatste verzen spreken uit hoe fantastisch Moshe was:

‘En er is in Israel nooit een profeet geweest zoals Moshe, die direct met G-d kon communiceren. Voor alle tekens en wonderen die G-d hem gestuurd had om in Egypte te doen, voor Farao en voor al zijn dienaren en voor zijn land. En voor de sterke hand en voor al het grote ontzagwekkende dat Moshe gedaan heeft voor de ogen van heel Israel.’ 
Deuteronomium / Dewariem 34, 10-12

Dit zijn de laatste woorden van de Torah. We zijn natuurlijk het meest nieuwsgierig naar de allerlaatste zin en woorden. Want wat wordt er bedoeld met ‘een sterke hand’? Wat is ‘het ontzagwekkende’ dat Moshe gedaan heeft? Er zijn namelijk zoveel wonderen gebeurd. En wat heeft Moshe gedaan ‘voor de ogen van heel Israel‘?

Gebroken Stenen Tafelen

Rashi, een bekende Frans Joodse geleerde uit de 11e eeuw, helpt ons verder. Hij verwijst ons terug naar Parashat Eekew (Dewariem hoofdstuk 9 vers 17). Daar wordt omschreven hoe Moshe van de berg Sinai afdaalde met de stenen tafelen in zijn handen. Op het moment dat hij het Gouden Kalf zag brak hij  de stenen tafelen.  ‘…en ik heb ze gebroken voor jullie ogen.’ 

De Torah heeft oog voor elk detail. De boodschappen die in de Torah schuilen zijn soms heel subtiel, maar Rashi bemerkte de herhaling ‘voor jullie ogen‘. Wanneer dezelfde uitdrukking op twee verschillende plaatsen voorkomt, bestaat er een verband. De uitdrukking ‘voor jullie ogen’ zien we bij het breken van de tafelen in hoofdstuk 9 en nu weer in het laatste vers van de Torah.

Daarom concludeert Rashi dat beide verzen hetzelfde voorval beschrijven, alhoewel de tafelen niet genoemd worden in het laatste vers van de Torah. ‘De sterke hand’ is de hand van Moshe en ‘het ontzagwekkende voor jullie ogen’ is het breken van de stenen tafelen.

Wat nu? Zou de Torah eindigen met het breken van de stenen tafelen? We eindigen een Parasha toch altijd op een positieve manier? En toch zeker het laatste deel van een heel boek dat tevens het slotstuk is van de hele Torah? Bovendien waren we toch het Joodse volk aan het zegenen en Moshe aan het prijzen hoe uniek en bijzonder hij was en alle fantastische daden die hij verricht had, alle wonderen die via hem in Egypte tot stand waren gekomen…? En dan dit!

Het aanbidden van het Gouden Kalf was echt het dieptepunt van onze geschiedenis. Een duidelijkere afgodsdienst was er niet. Nota bene vlak na de uittocht uit Egypte; nog geen veertig dagen nadat het hele Joodse volk met eigen ogen en oren de verschijning van G-d op de berg Sinai had mogen beleven en de eerste twee  geboden had mogen horen.

Zou de Torah hiermee eindigen? Met een daad van het Joodse volk waar we ons nog steeds voor moeten schamen? Met de boosheid en woede waarmee onze grootste leider de tafelen brak? En dat ook nog in een Parasha vol met zegens en lof voor zowel het Joodse volk als voor Moshe? 

Weloverwogen daad

We moeten concluderen dat het breken van de stenen tafelen kennelijk ook – en voorál – een positief voorval is geweest. Hoe anders kunnen we verklaren dat Moshe ze gebroken heeft? Hoe kunnen we van hem zeggen dat hij impulsief reageerde en is gaan gooien met wat hij in handen had? Hoe kunnen we dit zeggen van Moshe, een voorbeeldfiguur van de eerste orde?

Nee, dames en heren, het breken van de stenen tafelen was een weloverwogen daad van Moshe. Moshe kon namelijk kiezen: óf voor de Torah óf voor het Joodse volk. Hij had de stenen tafelen kunnen bewaren en G-d het Joodse volk laten vernietigen. Dat laatste was G-d sowieso al van plan. G-d heeft na het aanbidden van het Gouden Kalf aan Moshe voorgesteld om het hele Joodse volk te vernietigen en een nieuw volk vanaf Moshe en zijn nazaten te stichten. Maar Moshe wilde daar niets van horen.

Moshe zei tegen G-d dat als Hij het Joodse volk zou vernietigen Hij maar beter Moshes naam uit de Torah kon verwijderen. Moshe, onze trouwe leider, heeft het Joodse volk verdedigd en G-d gesmeekt om het hele volk te vergeven, hetgeen later ook geschiedde. Op het moment dat G-d de stenen tafelen wil behouden en het Joodse volk wil vernietigen zegt Moshe tegen G-d: niets daarvan. Het Joodse volk heeft prioriteit boven de Torah en als er tussen die twee gekozen moet worden dan heeft het Joodse volk voorrang. Nee, zegt Moshe tegen G-d: we gaan geen Joods volk vernietigen. We gaan de stenen tafelen breken. Want wie was er nou eerst? Wat is hoger? En wie krijgt er voorrang?

Het Joodse volk gaat vóór en niet de Torah die door de stenen tafelen vertegenwoordigd wordt. De Torah is het verbond tussen G-d en Zijn volk. Een contract tussen beiden. Maar het Joodse volk bestond éérst, daarna kwam pas de Torah.

Moshe maakte een weloverwogen keuze waardoor het Joodse volk bij het maken van het Gouden Kalf niet in gebreke zou zijn: in plaats van dat het Joodse volk door het dienen van het Gouden Kalf zich schuldig zou hebben gemaakt aan contractbreuk, was het veel verstandiger om het contract te verscheuren en ongeldig te maken. Het is onmogelijk om steen te verscheuren, daarom heeft Moshe de stenen tafelen laten breken. En nu wordt Moshe daarvoor geprezen, voor zijn sterke hand en zijn ontzagwekkende daad in de ogen van heel Israel. Het breken van de stenen tafelen heeft het Joodse volk van de vernietiging gered. En wat kan een Joodse leider nu beter doen dan zijn volk redden? 

Simchat Torah

Wist U dat Wezot Haberacha de enige Parasha in de hele Torah is die niet op Shabbat gelezen wordt? Wanneer wordt het wel gelezen? Op Simchat Torah, het Feest van de Vreugde der Wet. Een dag dat het Joodse volk haar vreugde over de Torah toont door ermee te dansen en te zingen. Het is de dag dat de Torah ons blij maakt. Het is ook de dag dat het Joodse volk de Torah blij maakt.

Men zou zich kunnen afvragen hoe wij de Torah blij kunnen maken en wie zijn wij om dat überhaupt te mogen doen?

In eerste instantie hebben wij de Torah ontvangen. Een ontvanger staat per definitie op een lager niveau dan de gever althans ten aanzien van de gift. In eerste instantie is de gift in handen van de gever en de ontvanger is afhankelijk van de gever om het te krijgen. Dit klinkt misschien heel simpel maar dit detail zal ons verder helpen het geheel te begrijpen. Op het moment dat het Joodse volk de Torah ontving stond de Torah hoger dan de ontvanger, het Joodse volk. Dit gebeurde bij de berg Sinai. Maar dié Torah, die eerste stenen tafelen zijn gebroken. Kennelijk waren ze niet zo volmaakt. Daarna hebben wij een tweede set stenen tafelen ontvangen, maar niet meteen. Eerst moesten wij tot inkeer komen. Toen mocht Moshe nieuwe tafelen houwen, zie Shemot 34-1:

וַיֹּ֤אמֶר ה֙ אֶל־מֹשֶׁ֔ה פְּסָל־לְךָ֛ שְׁנֵֽי־לֻחֹ֥ת אֲבָנִ֖ים כָּרִאשֹׁנִ֑ים וְכָתַבְתִּי֙ עַל־הַלֻּחֹ֔ת אֶת־הַדְּבָרִ֔ים אֲשֶׁ֥ר הָי֛וּ עַל־הַלֻּחֹ֥ת הָרִאשֹׁנִ֖ים אֲשֶׁ֥ר שִׁבַּֽרְתָּ׃

En G-d zei tegen Moshe, houw voor jezelf twee stenen tafelen zoals de eersten, en Ik zal de woorden schrijven die op de eerste stenen waren die jij hebt gebroken.

‘Jij hebt het contract verscheurd , maak jij nu een nieuw contract en dan zal Ik het invullen.’

Opnieuw staat hier een klein woordje waar heel veel achter zit: אשר betekent die, maar אשר betekent ook bevestigen. G-d zei tegen Moshe ‘goed gedaan, dat breken van de tafelen’. Die eerste tafelen waren een cadeau uit de hemel waar het Joodse volk geen moeite voor had gedaan.

Door de tafelen te breken heeft Moshe een heel proces in werking gesteld. Een proces van inkeer en verzoening dat uiteindelijk ertoe geleid heeft dat er opnieuw stenen tafelen kwamen. Deze tweede keer was het echter geen cadeau, maar een respons van G-d jegens het Joodse volk nadat het tot inkeer was gekomen. De tweede tafelen waren ‘verdiend’ en daardoor van een hoger niveau dan de eerste. Omdat deze tweede set het resultaat was van onze inkeer, worden wij nu als katalysator en gever beschouwd en zijn wij diegenen die de Torah blij maken.

Verzoening

G-d gaf de tweede set tafelen aan het Joodse volk op Yom Kipoer, een dag die bij uitstek geschikt is voor verzoening. De verzoening herdenken en herbeleven wij op Yom Kipoer op een serieuze manier. Tijdens Soekot en Simchat Torah vieren wij de verzoening op een vrolijke manier met uitbundig zingen en dansen. Alle energie die in Rosh Hashana en Yom Kipoer verborgen ligt, komt tot uiting tijdens Soekot en Simchat Torah. Wat op een serieuze en diepe wijze tijdens de ontzagwekkende dagen is ervaren komt op een uitbundige en openbare manier naar buiten tijdens Soekot en Simchat Torah. Aan het begin van de maand was de maan bedekt en het licht onzichtbaar, maar de maan was er wel. In het midden van de maand, wanneer Soekot begint is de maan vol en is alle energie zichtbaar.

Je zou je kunnen afvragen waarom Vreugde der Wet niet gevierd wordt op Shawoe-ot, de dag wanneer we de Tien Geboden van G-d hebben ontvangen op de berg Sinai. Natuurlijk zijn we dan blij dat G-d ons dit enorme cadeau heeft gegeven. De vreugde was echter niet compleet. De tafelen werden 40 dagen later op 17 Tamoez gebroken, een dag waarop we tot vandaag de dag vasten.

Yom Kipoer, de dag dat de tweede stenen tafelen werden ontvangen vormt juist het hoogtepunt van de vreugde van de  Torah. Op Yom Kipoer herbeleven wij elk jaar onze verzoening met G-d. Wij zijn een heel etmaal bezig om onze relatie met Hem te verbeteren en te verhogen en daarmee iets aan G-d te geven dat Hij zelf niet bezit, namelijk onze inkeer. Inkeer is een goedje dat G-d zelf onmogelijk kan bezitten omdat Hij per definitie volmaakt is en nooit iets fouts doet. En dus zijn de rollen omgekeerd. Op Yom Kipoer zijn wij de gever en G-d de ontvanger van dit sublieme cadeau dat inkeer heet. De relatie met G-d is  bijzonder omdat Hij ons in zijn volmaaktheid toelaat om Hem iets te geven dat Hij niet bezit en niet kan bezitten. En deze relatie wordt op Yom Kipoer, ‘inkeerdag’, nog groter. Het plezier om te geven is in een relatie enorm. Het is een reden om te vieren. Vanwege het serieuze karakter van Yom Kipoer vieren we pas enkele dagen later deze bijzondere relatie tussen mens en G-d. Dit gebeurt tijdens het Loofhuttenfeest met als slot Simchat Torah.

‘De Torah maakt ons blij’ is van toepassing op de eerste gratis verkregen tafelen.

‘Wij maken de Torah blij’ is van toepassing op de tweede tafelen waar we hard voor gewerkt hebben.  

Aanwezigheid

Zo eindigen de vijf boeken van de Torah: met het prijzen van het Joodse volk dat hard gewerkt heeft om de relatie met G-d weer te herstellen en met het prijzen van Moshe die dat allemaal in werking heeft weten te stellen door het breken van de eerste stenen tafelen.

Wat we vooral als les mee kunnen nemen uit de laatste woorden van de Torah, die op de laatste dag van een hele reeks feestdagen gelezen worden, is het volgende: Wees je ervan bewust dat jij bij machte bent om een nieuwe wereld te scheppen.

Want de feestdagen zullen binnenkort voorbij zijn. We zullen weer het dagelijkse, gewone leven ingaan. De wereld met al zijn goede en minder leuke kanten komt ons weer tegemoet. Problemen, wrijvingen, ruzies en soms zelfs trauma’s kunnen ons doen schrikken. We kunnen ons afvragen of we dit allemaal wel aankunnen. We zoeken inspiratie, kracht en potentieel en toch, op één of andere manier, zien we niet altijd dat ene lichtpuntje.

De laatste boodschap van de Torah is: goed gedaan Moshe! Mooie zet, dat breken van die stenen tafelen.

Met andere woorden: schrik niet van tegenslag, moeilijkheden en problemen.
Integendeel! Maak er gebruik van. Verzamel de brokken in je leven en keer de dieptepunten om. Creëer voor jezelf nieuwe tafelen. Wees je ervan bewust dat jij bij machte bent om een nieuwe wereld te scheppen.

G-d heeft ons met de muren van de loofhut met liefde omarmd. G-d en het Joodse volk zijn één. Net zoals G-d een wereld heeft geschapen waar Hij zichzelf in heeft verborgen, zo zijn wij in staat om het proces om te keren door een wereld te creëren waarin G-d zichtbaar is. Dit doen wij door Zijn wil uit te voeren waardoor G-d geopenbaard wordt. 

Daarom is het dat, zodra wij klaar zijn op Simchat Torah met het lezen van Zot Haberacha, de laatste Parasha van het vijfde boek, wij enkele minuten later, gelijk weer opnieuw beginnen met het eerste stukje te lezen van het eerste boek, het verhaal van de schepping, Genesis 1.

Hier zien wij dat G-d een wereld heeft gemaakt. Maar omdat wij één zijn met G-d zijn wij ook in staat om een wereld te creëren, een andere wereld. Een wereld waarin tegenslag geen eindpunt is maar als springplank fungeert voor nieuwe stenen tafelen. Een wereld waarin gebroken stukken veranderd worden in het hernieuwen en verfrissen van oude relaties. 

Chag Sameach!

Bracha Heintz

> Lees hier aanvullende informatie in Parsashat Eekew, waar de zin ‘voor jullie ogen’ ook besproken wordt.

Gebaseerd op lessen en artikelen van Rav YY Jacobson. Laat het mij weten indien U deze artikelen niet wenst te ontvangen. Vragen en kritiek zijn ook zeer welkom!


Helpt u mee om de continuïteit van deze artikelen te waarborgen? Door te sponsoren word je een actieve partner en steun je ook verdere activiteiten! Doneren kan hier op chabadutrecht.nl/doneren.

Speciale dank voor de opmaak en correcties door Rianne Meyer, Sonja Tamam en Devorah v.d. Heiden.

 

Haäzinoe | Jouw naam in de Torah

Haäzinoe | Jouw naam in de Torah

Het is bijna niet te geloven, maar één letter in de Parasha van deze week laat zien dat er altijd een mogelijkheid is om opnieuw te beginnen. Iedereen kan veranderen, jij en ik ook. Hoe diep een mens ook gezonken is, hoe walgelijk hij zich ook gedragen heeft, een kiertje van de deur blijft altijd open.

Download hier de PDF van dit artikel

Het verbond tussen het Joodse volk en G-d is bij de berg Sinai gesloten. Vóór zijn sterven zet Moshe de afspraken nog even op een rijtje: eerst in Parashat Ki Tawo en deze week nogmaals, in poëzievorm, in Parashat Haäzinoe. Bijna de hele Parasha wordt gewijd aan dit gedicht dat Moshe voordraagt aan het volk.

Jezelf terugvinden

Volgens de overlevering kan iedereen zichzelf terugvinden in Parashat Haäzinoe. Iedere man of vrouw die ooit geleefd heeft of zal leven – en elke gebeurtenis – is in een of andere vorm in deze parasha terug te vinden.

Dit zullen we illustreren met het volgende voorval. We gaan hiervoor terug naar de dertiende eeuw. Nachmanides, de Ramban, Rabbi Moshe Ben Nachman woonde toen in Spanje. Deze grote Spaanse geleerde werd in Gerona (Spanje) in 1194 geboren en stierf in 1270 in Israel.

In de dertiende eeuw begon de sfeer in Spanje zeer onaangenaam te worden voor de Joden. De druk om zich tot het christendom te bekeren werd hoe langer hoe groter. In de veertiende eeuw kwam de inquisitie in volle gang. Dit leidde tot de volledige verbanning van alle Joden uit Spanje in 1492. De keus voor elke Jood, man of vrouw was: bekering, verbanning of de brandstapel.  

De Joodse weg verlaten

Terug naar de Ramban, een zeer grote geleerde, Talmoedist en arts. Eén van zijn beste leerlingen was Reb Awner. Reb Awner was een genie, maar de sfeer in Spanje was niet altijd even inspirerend. Hij bekeerde zich tot het christendom. Reb Awner werd een vooraanstaand persoon, bekend en beroemd. Vanuit zijn positie en hoedanigheid liet hij op een zekere Yom Kipoer zijn voormalige leraar naar zich toe komen. De Ramban besloot om aan zijn verzoek gehoor te geven.

Dit gebeurde op Yom Kipoer (Grote Verzoendag) en Reb Awner ging in aanwezigheid van zijn leraar een varken slachten, snijden, koken en eten. Vervolgens begon hij met zijn leraar te bespreken hoeveel overtredingen hij hierdoor had begaan. Er ontstond een hevige intellectuele discussie, vol met allerlei details uit de Joodse wetgeving. De Ramban was van mening dat het om vier overtredingen ging, maar Reb Awner opperde dat het er vijf waren.

Het debat ging over en weer: had Awner vier of vijf overtredingen begaan? Redeneringen en verklaringen vlogen over tafel totdat de Ramban zijn leerling heel diep en scherp aankeek. Dit raakte hem. De discussie stopte abrupt. ‘Vertel mij’, zei de Ramban, ‘Waarom heb je de Joodse weg verlaten?’

‘Mijn meester, ik zal U vertellen waarom. Ooit gaf U les over Parashat Haäzinoe, de voorlaatste Parasha van het vijfde boek van Mozes. U liet ons weten dat iedere persoon en elke gebeurtenis in geconcentreerde en verborgen vorm in Haäzinoe terug te vinden is. Nu wist ik dat dat uiteraard onmogelijk was. Dit was gewoon kolder en onzin. En als deze uitleg niet klopte dan was de rest van het Jodendom ook niet waar. En dus heb ik de hele Joodse weg verlaten.’

De Ramban reageerde: ‘Ik blijf er nog steeds bij dat alles en iedereen in Haäzinoe terug te vinden is.’

Laat het mij zien

‘Prima’, zei Reb Awner. ‘Laat mij dan zien waar ik, Awner, te vinden ben.’ De Ramban ging in een hoek van de kamer zitten om Hashem te smeken om hem bij te staan in het vinden van Awner in de parasha. De Ramban verlangde heel diep om zijn leerling te overtuigen van de waarheid, de waarheid van de Torah en de waarheid van zijn woorden zodat hij zijn leerling weer kon helpen om het rechte pad terug te vinden.

De Ramban citeerde hoofdstuk 32 vers 26 van onze Parasha:

אמרתי אפאיהם אשביתה מאנוש זכרם

‘Ik zei ik zal hen vernietigen, ik zal hun aandenken uit de mensheid doen eindigen.’

Neem de derde letter van elk woord uit dit vers en zet ze naast elkaar.

De naam Reb Awner, רי אבנר  komt tevoorschijn.

Reb Awner was zeer onder de indruk en veranderde zijn houding van het ene uiterste naar het andere. Hij vroeg aan de Ramban hoe hij zijn weg terug naar het Jodendom kon vinden. Hoe kon hij zijn ziel redden? Hoe kon hij rechttrekken wat hij allemaal verkeerd had gedaan? De Ramban liet hem zien dat het antwoord op zijn vraag in ditzelfde vers verborgen lag en ging vervolgens weg.

‘Ik zei ik zal hen eindigen, ik zal hun gedachtenis uit de mensheid doen verdwijnen.’

Reb Awner begreep wat de bedoeling was. Hij ging op een schip zonder kapitein, matrozen of vaarinstrumenten. Hij verliet de haven, liet het schip zijn gang gaan en verdween op zee. Nooit heeft iemand iets meer van hem vernomen. ‘Ik zal hun gedachtenis uit de mensheid doen verdwijnen.’

Reb Awner

In 1981 vertelde de Lubavitcher Rebbe dit verhaal. Hij had het als kind van zijn leraar gehoord. Deze leraar wilde tonen hoe speciaal Parashat Haäzinoe is. Maar de Lubavitcher Rebbe ontdekte een opmerkelijk detail. Het verhaal wordt namelijk in meerdere bronnen genoemd en overal valt het volgende op: Awner wordt altijd Reb Awner genoemd. Hij krijgt een titel van Reb, oftewel een eretitel.

Deze titel laat een bepaalde status en aanzien zien. Sinds wanneer verdient onze varkenseter deze titel? Waar heeft hij deze titulatuur en aanspreekvorm aan te danken? Heel simpel! Het is de Torah zelf die hem deze titel geeft. Kijk maar naar vers 26, de derde letter van het eerste woord is een ר, de eerste letter van het woord Reb!

De Torah noemt hem niet Awner maar Reb Awner. Toch zien wij nergens dat Farao, Reb Farao genoemd wordt. Nergens wordt Haman Reb Haman genoemd of Sancheriv Reb Sancheriv… Waarom onze Reb Awner dan wel? Reb Awner, die zo brutaal was om al zijn zonden op Yom Kipoer in aanwezigheid van zijn leraar te begaan?!

Reb Awner heeft de moed bij elkaar geraapt om zijn leven van het ene uiterste naar het andere uiterste te transformeren.’

Deze letter ר laat ons de kracht van terugkeer zien. Kennelijk is iedereen altijd in staat om te genezen en opnieuw te beginnen. Hoe diep een mens ook gezonken is, hoe walgelijk hij zich ook gedragen heeft, hoe brutaal hij ook geweest is, er blijft altijd nog een kiertje van de deur open. 

Reb Awner heeft de moed bij elkaar geraapt om zijn leven van het ene uiterste naar het andere te transformeren. Deze kracht en dit potentieel dat hij naar buiten heeft weten te brengen is wat hem de titel Reb heeft doen verdienen.  Het is G-d Zelf die Awner daartoe de kracht heeft gegeven door hem in de Torah Reb Awner te noemen.

Hemelse stem

Zo vinden wij ook in de Talmoed het verhaal van Reb Elazar ben Dordaya (Awoda Zara 17 A). Er was geen prostituee in de wereld die hij niet bezocht had. Eens hoorde hij dat een zekere dame in een verre stad een hele zak gouden munten voor haar diensten vroeg. Hij nam een tas vol goudstukken en stak zeven rivieren over om haar te kunnen bereiken. Terwijl hij bij haar was, blies zij lucht uit en zei: ‘Net zoals deze lucht nooit meer binnen in mij terug zal kunnen komen zo zal de terugkeer van Reb Elazar ben Dordaya nooit aanvaard worden.’

Deze uitspraak schudde hem wakker. Hij begaf zich tussen de bergen en vroeg hen, om voor hem genade te vragen. De bergen weigerden. Vervolgens vroeg hij de hemel en de aarde en daarna de zon en de maan om voor hem op te komen, maar niets hielp. Hij begreep dat het enkel in zijn eigen handen lag. Hij legde zijn hoofd tussen zijn knieën en huilde van spijt en bitterheid net zo lang totdat zijn ziel uit zijn lichaam steeg.

Op dat moment kwam er een stem uit de hemel en zei: ‘Rabbi Elazar ben Dordaya is klaar voor het leven in de toekomstige wereld.’ Rabbi Yehoeda Hanasi huilde en verklaarde: ‘Er zijn mensen die tientallen jaren zwoegen om zich een deel in de toekomstige wereld te verschaffen en er zijn er die dit in één uur weten klaar te spelen. Rabbi Yehoeda Hanasi zei: ‘Het is niet genoeg voor diegenen die terugkeren dat ze in de toekomstige wereld worden ontvangen, maar ze worden ook nog Reb genoemd.’

Kracht van verandering

Dames en heren, Haäzinoe laat ons met één letter zien, een ר, dat er altijd nog een deur open is. Terwijl iemand op het allerlaagste niveau leeft en de ergste overtredingen aan het begaan is, wordt hij toch Reb genoemd. Hij kan varkensvlees op Yom Kipoer eten en toch een eretitel krijgen.

Want de Torah en de Ramban geloofden in Reb Awner en in de kracht en het potentieel die hij in zich had om zijn weg terug te vinden. In het Hebreeuws is de overeenkomst tussen ‘geloven’ en ‘opvoeden’ makkelijk te zien omdat voor beide begrippen hetzelfde woord gebruikt wordt. 

Zo vertelt Megilat Esther ons dat Mordechai Esther had opgevoed (Ester 7-2): ויהי אמן את הדסה היא אסתר

Het woord opvoeden אמן is hetzelfde woord als geloven; wil je succes boeken met je kinderen, je leerlingen en je andere relaties, dan zul je eerst in hen moeten geloven.  Iemand die in jouw potentieel gelooft, geeft jou de kracht om dat potentieel te gaan gebruiken en te ontwikkelen. Het feit dat de Ramban zijn leerling reeds Reb noemde terwijl hij nog varkensvlees at, heeft Reb Awner de kracht en de moed gegeven om de stap terug naar zijn eigen identiteit, naar zijn Joods-zijn te zetten. 

De kracht van verandering is altijd aanwezig mits wij er zelf in geloven. Vaak zijn wij het, die met ons ‘logisch denken’ onszelf in de weg staan en onszelf begrenzen. Onze negatieve gedachten over onszelf doen ons geloven dat verandering onmogelijk is. Zo zijn we nu eenmaal, zeggen we tegen onszelf, zo hebben we het altijd al gedaan. Hierdoor zitten we onszelf vreselijk in de weg, alsof verandering niet mogelijk zou zijn, alsof het verleden met zijn aangeleerde verkeerde gewoontes ons gevangen zou houden. Dit negatieve denkpatroon leidt alleen maar tot nog meer negativiteit. Precies waar je zo bang van ben, precies waar je in gelooft, is wat er gaat gebeuren. Met je gedachtes, verwachtingen en voorspellingen creëer je je eigen toekomst. Maar gedachten kunnen wij sturen en veranderen. Negatieve denkbeelden kunnen gestopt worden door ze simpelweg door positieve gedachtes te vervangen. Als je alsmaar denkt, weet en ervan overtuigd bent dat het gaat lukken, dan is dat hetgeen er gaat gebeuren. Daarom werken placebo’s: iemand denkt dat hij medicijnen heeft geslikt en dat hij daardoor geneest. Omdat hij denkt dat hij beter wordt gaan zijn hersens de genezing in gang zetten. Dit is klinisch bewezen! Door positief te denken zijn wij diegenen die positiviteit veroorzaken.

G-d gelooft in ons. Hij zegt het zelf in de Torah. Door een grote zondaar Reb te noemen laat Hij zien dat Hij erop vertrouwt dat ieder mens in staat is om een totale andere weg in te slaan op voorwaarde dat hij er wel eerst zelf in moet geloven.

Elke ochtend wanneer wij wakker worden, terwijl wij nog in bed liggen en nog voordat wij onze handen hebben kunnen wassen, zeggen wij de volgende zin:

מוֹדֶה אֲנִי לְפָנֶֽיךָ מֶֽלֶךְ חַי וְקַיָּם שֶׁהֶחֱזַֽרְתָּ בִּי נִשְׁמָתִי בְּחֶמְלָה, רַבָּה אֱמוּנָתֶֽךָ

Ik bedank Jou, Koning die leeft en bestaat, dat Jij mijn ziel in mij hebt doen terugkomen, groot is Jouw vertrouwen.

Elke ochtend erkennen wij dat G-d, onze Koning, onze ziel teruggebracht heeft in ons lichaam. Vervolgens verklaren wij: ” …groot is Jouw vertrouwen”. Wat betekent dat? Er staat niet dat ons vertrouwen in G-d groot is maar andersom, G-d vertrouwt ons. Hij weet dat wij het kunnen en schenkt ons ook het potentieel tot verandering. Inderdaad, elke ochtend biedt nieuwe kansen en nieuwe mogelijkheden.
G-d heeft daar het volste vertrouwen in. Nu wij nog!

We bevinden ons nu aan het begin van het nieuwe Joodse jaar en Hashem vraagt ons: “Zit je vast? Ben je geblokkeerd? Maar wie ben jij eigenlijk? Je bent mijn ambassadeur op deze wereld. Je bent gestuurd op aarde om jouw licht/Mijn licht te laten schijnen. En je schaamt je? Terwijl je vol mogelijkheden zit en enorm veel potentieel hebt? Waar schaam je je voor? Kom op! Laat aan jezelf en de mensen om je heen zien wie je bent. Een mens gemaakt naar het evenbeeld van G-d!”

Verras jezelf in dit nieuwe jaar door in jezelf te geloven en je eindeloze mogelijkheden te ontdekken. Je bezit onbegrensde mogelijkheden. Ook al bega je al 30 jaar dezelfde fouten, ook al struikel je elke keer weer over dezelfde moeilijkheden en ook al val je al tien jaar lang in dezelfde kuil. Je bent bij machte om dit te stoppen Wat al duizend keer zo gebeurd is hoeft deze keer niet weer te gebeuren. Put uit je eigen onbegrensde potentieel. Je bent hier op aarde gezet om over elke pijn, narigheid en trauma je onbegrensde licht te laten schijnen.
Je denkt toch niet dat G-d ons narigheid stuurt om ons te pesten of te straffen! Welnee, elk dieptepunt in ons leven is een gelegenheid om onszelf opnieuw te ontdekken. Om een plek te bereiken waar we anders nooit bij hadden kunnen komen. Ontdek je eigen ziel, je eigen G-ddelijke kracht die elk probleem kan overstijgen. Het is een illusie en een negatieve gedachte om te denken dat we geblokkeerd zijn door omstandigheden, gewoonte, familie, school of alles wat we mee hebben moeten maken. Zet je teleurstellingen opzij. Jouw ziel is zo veel mooier en groter dan al je pijnen en trauma’s. Jij hebt misschien wel angsten en blokkades, maar deze gevoelens definiëren niet wie jij bent, alleen wat jou overkomen is. Je bent namelijk vele malen groter dan al je teleurstellingen bij elkaar. Integendeel, je kunt alles wat jou blokkeert juist als katalysator en springplank gebruiken om op een niveau te komen dat je anders nooit had kunnen of zelfs willen bereiken.

Verras jezelf dit jaar door niet voortijdig als het ware te sterven terwijl je eigenlijk nog leeft.

Leef volop en gebruik de ellende die over je heen komt om zelf een beter mens te worden met meer gevoelens, begrip en empathie voor je medemens.

Hashem gelooft dagelijks in jou! Jij ook?

Shabbat Shalom!

Bracha Heintz

Gebaseerd op lessen en artikelen van Rav YY Jacobson. Vragen en kritiek zijn ook zeer welkom!

Yom Kipoer 2023
Zondag 24 sept, vanaf 17 uur
Maandag 25 sept vanaf 10 uur
informatie: 062847865

Soekotfeest 2023
👉  Zondag 1 oktober
16:00 uur Feest in de Soeka

Hier aanmelden aub


Helpt u mee om de continuïteit van deze artikelen te waarborgen? Door te sponsoren word je een actieve partner en steun je ook verdere activiteiten! Doneren kan hier op chabadutrecht.nl/doneren.

Beeld: chabad.org

 

 

Nitsawiem | Het gaat lukken

Nitsawiem | Het gaat lukken

Misschien denk je dat het heel moeilijk is om je aan de Torah wetten te houden. Maar is dat wel zo? Wat precies wordt er van jou verwacht? Alles? Volmaaktheid?

Download hier de PDF van dit artikel

Niet moeilijk

‘De geboden zijn niet moeilijk, ze zijn niet ver. Ze zijn niet in de hemel of aan de andere kant van de zee. Ze zijn heel dichtbij jou om ze uit te voeren met jouw mond, met jouw hart en met jouw daden.’
Dewariem hoofdstuk 30 (11-14)

“Oh werkelijk? Nou, voor mij niet. Ik vind het best ingewikkeld, lastig, duur en omslachtig om de geboden uit te voeren.”

Hoe dan ook, ieder gezond mens zoekt voldoening en geluk in zijn leven. Het grootste geluk is: weten dat je goed bezig bent, weten dat wat je doet een wezenlijk verschil maakt.

Rosh Hashana

De vooravond van Rosh Hashana is een speciaal moment om hierover na te denken. Rosh Hashana is het begin van het Joodse jaar. Het is zo’n belangrijke dag dat het vaak ook HAYOM – de dag of vandaag – genoemd wordt. De Parasha die vlak voor Rosh Hashana gelezen wordt begint met de volgende woorden: “Jullie staan vandaag allemaal stevig vóór G-d…”.

Jazeker, Rosh Hashana is een belangrijke en serieuze dag. Een dag waarop G-d de wereld berecht. Een dag waarop wij over het afgelopen jaar nadenken en bedenken hoe het komende jaar eruit zal gaan zien. G-d geeft ons in de Parasha meteen versterking en bekrachtiging. Vandaag, (op Rosh Hashana) staan jullie sterk. Hoe kan dit? Met alles wat wij fout hebben gedaan, komt de Torah ons vertellen dat wij sterk staan?

Met Rosh Hashana vieren wij de schepping van de mens. Deze schepping is geen simpele actie geweest. Het is niet zo dat G-d ergens boven is en Hij eventjes een fysieke wereld heeft geschapen met aan de ene kant van de schepping G-d en aan de andere kant ‘deze wereld’. Er bestaat namelijk een heel spectrum van werelden daartussen. Omdat het verschil tussen G-d en deze wereld zo ontzettend interdimensionaal groot is, heeft G-d alle tussen-werelden moeten scheppen om de transitie mogelijk te maken tussen het Allerhoogste en deze materiële wereld.

G-d heeft eerst een wereld geschapen die heel dicht bij Hem is, die Atsiloet heet. Vervolgens heeft Hij andere werelden gemaakt. Deze werelden zijn allemaal van spirituele aard, op onze wereld na, die met materie gevuld is.

Ander perspectief

Ook binnen het spirituele bestaan er verschillende gradaties. In elke wereld schijnt het G-ddelijke licht net ietsje minder dan in de wereld ervoor. Totdat je in ‘onze wereld’ terecht komt. Hier schijnt het licht niet minder, hier is het helemaal donker, totale duisternis.

Met een andere wereld wordt bedoeld dat je naar dezelfde realiteit kunt kijken maar vanuit een ander perspectief.

De spirituele werelden zijn niet fysiek ‘boven’ of ‘ergens anders’ of ‘in een andere tijd’. Het is niet zo dat je met een ruimteschip naar een andere wereld zou kunnen reizen. Dit zou ook niet kunnen met een tijdmachine. Wat zijn die andere spirituele werelden dan wel? Met een andere wereld wordt bedoeld dat je naar dezelfde schepselen en realiteit kunt kijken maar vanuit een ander perspectief, met een andere kleur bril.

 

Stel, iemand kijkt naar de muzieknoten van een symfonie. Hij zal heel veel streepjes, puntjes en rondjes zien en wordt er wellicht duizelig van. Toon dezelfde partituur aan een musicus en hij begint te glimlachen en te neuriën. Hij ziet melodieën  en verbanden. Hij neemt iets diepers waar, iets mooiers, iets geweldigs. Zowel de leek als de muzikant kijken naar hetzelfde stukje papier, maar zien beide iets totaal anders. Zo ook kun je deze wereld bekijken, als een leek die alleenmaar over zijn zintuigen beschikt om zaken te kunnen waarnemen of als een expert die begrijpt dat achter elk schepsel een wereld van andere onwaarneembare dimensies zit. 

Alles in deze wereld heeft een waarneembaar aspect en een verborgen deel. De muzieknoten op papier zijn het zichtbare deel. Wat er achter ligt,  namelijk de melodie en de symfonie, vormen dat onzichtbare deel, dat voor een leek onbekend is en voor een musicus geopenbaard.

En zo is het met alles in deze wereld. Het gaat er niet alleen maar om wat er fysiek aanwezig is, maar ook en vooral wat het vertegenwoordigt en wat erachter schuilt. 

Als je naar een appel kijkt zie je dan een appel of G-ddelijke energie die de appel doet bestaan? Zo ook is het met de spirituele werelden. Ze zijn allemaal hier aanwezig, de vraag is in hoeverre wij in staat kunnen zijn om voorbij het fysieke te kijken.

Rechtschapen mens

Je zou verder kunnen denken dat de hogere werelden ideaal zijn. Er schijnt daar immers meer licht dan hier. Je zou ook kunnen stellen dat het hoogste wat een mens zou kunnen bereiken, is om een Tsadiek te worden, een rechtschapen mens. De Tsadiek leeft op zo’n hoog niveau dat hij alles op een G-ddelijke manier beziet en ervaart. Als er iets is dat ‘niet mag’, dan heeft hij daar automatisch geen zin in omdat hij door en door beseft dat datgene dat verboden is voor hem schadelijk is.  Als er iets te eten is dat voor hem ‘te veel’ is, dan heeft hij er geen verlangen naar. Net zomin als ik ernaar verlang om een stukje glas te eten als ik honger heb.

Maar ik ben geen tsadiek, geen rechtschapen persoon. Ik ben een gewoon, gemiddeld mens die naar het materiële verlangt en het zichzelf het meest aangenaam wil maken.

Ook al doe ik heel veel moeite, zal ik nooit volmaakt zijn. Al doe ik soms nog zo mijn best, elke keer val ik weer terug. Wat wil je? Ik ben een mens van deze wereld. Wanneer ik iets leuks zie dan heb ik er zin in en dan ga ik zoeken hoe ik het tot mij kan krijgen. Natuurlijk beheers ik mij af en toe – en daar stop ik best veel energie in, maar dat duurt maar eventjes. De volgende dag ben ik weer mijzelf, een mens die naar het materiële verlangt en het zichzelf het meest aangenaam wil maken.

Wat heeft het dan nog voor zin? Het is best wel deprimerend om je hele leven te vechten om jezelf te kunnen beheersen en uiteindelijk lijkt het alsof je nog steeds niets bereikt hebt.

We willen meer licht, maar we zien G-d niet. We hebben zo onze atheïstische kanten, af en toe. En wat wil je? G-d is toch niet zichtbaar en de gebakjes en de pretparken wel!

G-d kan wel heel goed verstoppertje spelen en het lukt mij lang niet altijd om Hem te vinden. Hoe moet dat verder? Wat verwacht G-d van mij? Ik voer een eeuwige strijd.

Kijk en besef

Het lukt mij niet om de rechtschapen persoon te worden die ik zou wensen. Maar het blijkt dat G-d dit helemaal niet van mij verwacht! Dit is niet het doel van de schepping. We hoeven geen duisternis in licht te veranderen. Dat gaat ons ook zelden of nooit lukken. Laat je hierdoor niet ontmoedigen, vertellen de geleerden ons. Trek het je wel wat aan, maar niet teveel. Een beetje licht is in staat om enorm veel duisternis te verdrijven! 

Wat is dan mijn rol in het geheel? G-d heeft maar één verzoek: kijk naar deze wereld en besef dat het hier totaal donker is.

Het kan zijn dat het je amper lukt om daar iets in te veranderen, maar jouw opdracht is om je ervan bewust te zijn. Niets is erger dan dat een mens genoegen neemt met valsheid en leugens. In wezen is de hele schepping één grote leugen aangezien wij de Schepper niet kunnen zien.

Maar laat je niet in de maling nemen! Deze hele wereld is alleen een omhulsel. Dieper is er heel veel.  Ga op zoek naar de ziel in jezelf en naar de ziel die in de wereld verscholen ligt.

Dagelijks gevecht

Dit is een dagelijks gevecht van ‘geest over materie’, van ‘diepte over oppervlakkigheid’ en van ‘betekenis over onzin’. Misschien lukt het je niet om de leugens te transformeren, maar je kunt ze wel het hoofd bieden.

De hele schepping heeft de schijn dat het vanzelf bestaat. Deze schijn koppelt de schepping los van Zijn Bron. Wees je daarvan bewust, ook al lukt het je niet om daar verandering in te brengen. Je hebt misschien de slag verloren maar je hebt de oorlog wel gewonnen.

Dit is het drama van het leven: één individu, misschien wel alléén in zijn kamer waar niemand hem ziet, is toch in staat om om zich heen te kijken en te zeggen: ”Deze wereld klopt niet. Ik zie alleen maar een schil, een omhulsel, maar die ga ik niet opeten. Die gooi ik weg.”

Aan het front

Dit is de boodschap van deze week. Het lukt ons niet altijd om ons op te trekken naar niveaus die ver boven ons liggen, maar dat is ook helemaal niet de bedoeling. Af en toe lukt het wel maar daarna is er vaak weer een terugval. Net als het doornbos bij Moshe. Hij brandde wel maar verbrandde niet. Er was vuur, inspiratie en enthousiasme. Maar het had maar weinig effect. De takjes brandden niet en de doorns bleven prikken.

Zo is het leven. We hebben allemaal van die momenten dat we helemaal warm voelen en goed bezig zijn. Misschien gebeurt het wanneer je de kaarsjes van Shabbat hebt aangestoken of wanneer je moeite hebt gedaan om een ander te helpen.

Waar het om gaat is dat we de strijd aangaan en niet verwachten dat we winnen.

Hopelijk zullen er tijdens de Hoge Feestdagen zulke momenten langskomen.
Momenten van inspiratie, saamhorigheid en spiritualiteit. Maar dat gevoel houdt niet aan. Het komt als een golf op en ebt daarna weer langzaam weg. Maar je houdt altijd nog een beetje schuim en spirituele lucht over.

Is het erg dat je je enthousiasme niet constant kan aanhouden? Nee, het is jammer, maar het geeft niet. In het leven blijf je geconfronteerd met tegenslag en duisternis. Je staat tenslotte aan het front waar je dagelijks vecht tegen allerlei vijanden die jou proberen te weerhouden om goede daden te verrichten of jou de afgrond in willen duwen. Onze vijand is dat stemmetje in ons dat vreselijk te keer gaat om ons te beletten om iets goeds te doen. En datzelfde stemmetje probeert ons ook te overtuigen om wel te doen wat G-d verboden heeft. Maar dan is dat vervelende stemmetje nog steeds niet klaar. Vervolgens gaat het ons laten zien hoe slecht wij zijn en hoe verkeerd wij gehandeld hebben in de hoop ons daarmee te ontmoedigen. In deze depressieve stemming gaan we zeker geen goede daden meer verrichten; dubbele winst voor onze innerlijke vijand.

En wie is dat stemmetje dan? Het is onze yetser hara, een slechte wil in ons, die G-d daar neergezet heeft om ons uit te dagen. G-d nodigt ons uit om tegen de yetser hara te vechten. Hij geeft ons de gelegenheid om dieper in ons potentieel te graven om dit stemmetje het hoofd te bieden. En ja, aan het front worden je kleren vies, is er bloed en narigheid. Geeft niet, waar het om gaat, is dat we de strijd aangaan en niet verwachten dat we altijd winnen.

Beweging in alle werelden

G-d heeft ons in deze laagste wereld neergezet en elke keer dat wij moeite doen om een laagje duisternis te verwijderen, bewerkstelligen wij trillingen in alle werelden. Onze ziel is met een touw verbonden met de hogere werelden. Als je het touw hierbeneden in beweging brengt trilt alles daarboven mee. 

Ja, dames en heren, wij met onze kleine en grote strijd, veroorzaken trillingen en bewegingen in alle werelden. Aangezien elk mens een ziel in zich heeft, een stukje van G-d, is hij bij machte om door één kleine daad werelden van verandering teweeg te brengen.

Wat een kracht, wat een potentieel! Jij en ik hebben dit in ons! Kijk wat er in onze Parasha staat (Dewariem 30-12 t/m 14):

לֹ֥א בַשָּׁמַ֖יִם הִ֑וא לֵאמֹ֗ר מִ֣י יַעֲלֶה־לָּ֤נוּ הַשָּׁמַ֙יְמָה֙ וְיִקָּחֶ֣הָ לָּ֔נוּ וְיַשְׁמִעֵ֥נוּ אֹתָ֖הּ וְנַעֲשֶֽׂנָּה׃

Het (de Torah) is niet in de hemel dat je zou zeggen, wie gaat er voor ons tot de hemel stijgen om het voor ons te nemen en het ons te laten horen zodat we het kunnen uitvoeren?

וְלֹֽא־מֵעֵ֥בֶר לַיָּ֖ם הִ֑וא לֵאמֹ֗ר מִ֣י יַעֲבָר־לָ֜נוּ אֶל־עֵ֤בֶר הַיָּם֙ וְיִקָּחֶ֣הָ לָּ֔נוּ וְיַשְׁמִעֵ֥נוּ אֹתָ֖הּ וְנַעֲשֶֽׂנָּה׃

Noch is het aan de overkant van de zee dat je zou zeggen:  “Wie zal voor ons de zee oversteken en het voor ons nemen en het ons laten horen zodat we het kunnen uitvoeren.?”

כִּֽי־קָר֥וֹב אֵלֶ֛יךָ הַדָּבָ֖ר מְאֹ֑ד בְּפִ֥יךָ וּבִֽלְבָבְךָ֖ לַעֲשֹׂתֽוֹ׃

Want het is heel dicht bij je in je mond, en in je hart om het te doen.

Het is niet zo moeilijk. Je hoeft daar geen bergen voor te beklimmen en zeeën voor over te steken. Het is heel dicht bij je, vertelt de Torah ons, omdat het al in ons aanwezig is. Je hoeft het alleen maar te openbaren. Herontdek je eigen vlammetje in je hart, je eigen warme, zuivere ziel. Luister ernaar en breng je potentieel naar buiten toe. Het is er al en daar gaan we het komende jaar op bouwen met de wetenschap dat we helemaal niet hoeven te winnen, alleen geven wij elke keer weer een duwtje in de goede richting.

Hierbij wens ik iedereen een goed en zoet jaar, een jaar vol met geluk, gezondheid en voldoening in materiële en spirituele zin!

En voor het gemak hierbij nog even de data van de komende feestdagen voor 2023! 

Rosh Hashana 15 – 17 sept
Yom Kipoer 24 – 25 sept
Soekot 29 sept t/m 6 okt
Shemini Atseret &
Simchat Torah 6 – 8 okt

Iedere school/werkgever is in Nederland wettelijk verplicht zijn leerlingen/werknemers op feestdagen vrij te geven.

Shana towa oemetoeka!

Bracha Heintz

Gebaseerd op lessen artikel van Rav YY Jacobson.
Laat het mij weten indien U deze artikelen niet wenst te ontvangen. Vragen en kritiek zijn ook zeer welkom!

Speciale dank voor de opmaak en correcties door Rianne Meyer, Sonja Tamam en Devorah v.d. Heiden.


Helpt u mee om de continuïteit van deze artikelen te waarborgen? Door te sponsoren word je een actieve partner en steun je ook verdere activiteiten! Doneren kan hier op chabadutrecht.nl/doneren.

Beeld: chabad.org

Even voorstellen

Samen al meer dan 30 jaar in Utrecht aan het werk: rabbijn & rebbeztin Heintz! Lees meer..

Vrienden Joods Utrecht

🕯️🕯️ Shabaton Utrecht🍷🥖

Chanoeka 2020 terugkijken

🎥 Masterclass Joods Monument

Op deze bijzondere locatie in Utrecht vertelt Bracha Heintz over de Joodse geschiedenis van Utrecht en blies Rabbijn Heintz op de sjofar. Bekijk ook de bijdragen van Wim Rietkerk en kunstenaar Amiran Djanashvili. Meer foto’s hier.