Chajé Sara | Over~leven
De parasja van deze week draagt de naam Chajé Sara, het leven van Sara. In die woorden schuilt een tijdloze les: hoe een mens zó kan leven dat zijn daden de grenzen van ruimte en tijd kunnen overstijgen en blijven voortbestaan lang nadat hij deze wereld heeft verlaten.
Download hier een printversie van dit artikel (PDF)
De parasja van deze week draagt de naam Chajé Sara – het leven van Sara. Opmerkelijk genoeg begint dit gedeelte juist met haar overlijden. Waarom noemt de Tora dit deel dan het leven van Sara? En waaraan is zij eigenlijk gestorven?
Het gebeurde zo: op een dag was Avraham, de echtgenoot van Sara, niet thuis. Vroeg in de ochtend was hij vertrokken, samen met hun zoon Jitschak en twee begeleiders. Toen Sara te weten kwam wat het doel van deze ochtendwandeling was, namelijk dat Avraham hun enige zoon als offer aan G-d zou brengen, werd het haar te veel. Zij kon de gedachte niet verdragen, en stierf van schrik.
Het offer werd uiteindelijk door een engel gestopt, maar toen vader en zoon thuiskwamen moesten ze Mama begraven.
Toch noemt de Tora dit gedeelte het leven van Sara. Want het ware leven van een mens wordt niet gemeten met de jaren die hij leeft, maar in de blijvende indruk die hij of zij nalaat. Sara’s leven hield niet op bij haar dood. Het werkte juist voort in haar zoon Jitschak, in haar entourage en in iedere generatie daarna. Daarom heet dit gedeelte niet de dood van Sara, maar het leven van Sara omdat haar leven nooit is geëindigd.
Speciale vrouw
Sara was een hele speciale vrouw. Ze is 127 jaar oud geworden en haar dagen waren gevuld met zaken die eeuwige waarde hadden. Zo bleven haar Shabbatkaarsen de hele week door branden. Het brood dat ze op vrijdag bakte bleef de hele week vers. Tenslotte was G-ds aanwezigheid altijd merkbaar in haar tent. Deze drie wonderen stopten bij haar overlijden en kwamen terug toen haar schoondochter Rivka de tent binnenkwam.
Drie wonderen die overeenkomen met de drie speciale mitswot¹, geboden, waar Joodse vrouwen zich tot de dag van vandaag in specialiseren:
- Het aansteken van Shabbat kaarsen vrijdagavond.
- Het kosjere bakken en koken, o.a. challa.
- Het gebruik van het mikwe, het ritueel bad waar Joodse vrouwen zich maandelijks in onderdompelen.
Wanneer je als mens in je leven zaken opbouwt en situaties in werking stelt die ook na je dood zullen voortleven, dan kunnen we rustig stellen dat de dood geen eindpunt is, maar een overgang naar een nieuwe levensfase. Vandaar dat de Torah het overlijden van Sara beschrijft als haar leven.
Toen Sara nog leefde was het effect van haar daden begrensd, omdat ze maar op één plek tegelijk kon zijn. De ziel zetelt in het lichaam, maar wordt tegelijk door dat lichaam beperkt. Na de dood verdwijnen alle lichamelijke beperkingen. Alle krachten van Sara konden zich vanaf toen onbelemmerd verspreiden, zoals het in de Zohar aan ons geleerd wordt: dat een rechtschapen persoon na zijn dood meer aanwezig is in deze wereld dan toen hij nog leefde.
Sara is onze aartsmoeder. Wij zijn haar erfgenamen. Hierdoor hebben wij ook het voorrecht om ons bezig te houden met zaken die niet alleen in het hier en nu van belang zijn, maar die eeuwig effect hebben.
Erfgoed
Sara heeft de emancipatie reeds 4000 jaar geleden ingezet. Wanneer een Joodse vrouw Shabbatkaarsen aansteekt, een kosjere maaltijd voorbereidt of aan haar huwelijksleven een extra dimensie geeft, dan verbindt zij zich met Sara. Daarmee geeft ze het Joodse erfgoed door aan de komende generatie. Ze maakt van zichzelf een schakel in een onafgebroken ketting. Ze verenigt het verleden met het heden en met de toekomst en ze maakt zichzelf, door haar daden, onverwoestbaar en eeuwig levend.
Keer op keer is bewezen dat de Joodse vrouw het schakelpunt is van onze geschiedenis. Zij is diegene die bepaalt of haar kinderen Joods zijn. Zij is diegene die het mikwe gebruikt, nog vóór de conceptie. Daarmee begint ze al met de opvoeding van haar kind dat misschien geboren zal worden. Zij zal tijdens haar zwangerschap, doordat zij kosjer eet, Joodse spiritueel geschikte cellen aanmaken in haar ongeboren kind. Vanaf de geboorte is het meestal de moeder die het grootste deel van de opvoeding op haar neemt, zeker in de vroegste jaren van het kind, waarin het alle invloeden om zich heen het meest opneemt.
Door Joodse genen op te bouwen investeert ze reeds in haar nazaat. Haar consumptie van kosjer voedsel, haar onderdompeling in het ritueel bad en haar Shabbatrust hebben haar nog ongeboren kind geïnjecteerd met een extra spirituele kracht.
De Joodse vrouw bepaalt ook de stemming in huis. Door vrijdagavond Shabbatkaarsen aan te steken creëert zij een bepaalde sfeer. Ze zegt hiermee eigenlijk: ‘Tot hier en niet verder.’ Even alles uitschakelen en bijkomen. We nemen één dag vrij wat de lichamelijke creativiteit betreft. De situatie waarin alles zich bevindt laten we even voor wat het is. De digitale wereld wordt een heel etmaal uitgeschakeld. Alle schermen worden uitgezet en het ware innerlijke leven kan tevoorschijn komen. Er heerst rust en ontspanning!
Wanneer de Joodse vrouw haar Shabbatkaarsen aansteekt, zendt zij een woordeloos signaal uit: de buitenwereld mag slechts binnentreden wanneer zíj dat toestaat en op Shabbat sluit zij zacht de poorten van haar huis, haar privé Beit Hamikdash, niet uit terugtrekking, maar uit innerlijke waardigheid en kracht. Zo toont zij wie werkelijk de regie voert: zijzelf, niet de wereld om haar heen. Deze ingetogen discipline vormt haar bescherming, een schild van rust en evenwicht, voor haarzelf en voor haar gezin. Niets en niemand mag de sereniteit van haar innerlijke wereld verstoren. De Shabbatkaarsen blijven hun gloed over de hele week verspreiden, omdat zij ook door de week met helderheid weet te onderscheiden wat zij in haar leven en voor haar gezin toelaat en wat zij beslist buiten te willen houden.
Shabbat licht in Hongarije
Niet alleen blijft de gloed over de hele week haar licht werpen, maar nog veel langer zoals de Shabbat lichten van mevr. Vetzler uit Hongarije.
Een aantal jaar geleden kreeg rabbijn Chaim Heber, de Chabad-afgevaardigde in Be’er Sheva, Israël, een bijzonder telefoontje. ‘Hallo, mijn naam is Avraham Vetzler. Ik ben 90 jaar oud. Voordat G-d mijn ziel tot zich neemt, wil ik nog Torah leren. ‘Natuurlijk,’ zei rabbijn Heber. ‘Ik kom graag naar uw huis om samen Torah te leren.’ ‘Nee,’ antwoordde Avraham. ‘U kunt bij mij thuis niets eten, alles is volledig niet-kosjer. Ik zal naar u toe komen.’
Zo gezegd zo gedaan. Zij begonnen samen Torah te leren. Na een paar maanden vierde Avraham op 90-jarige leeftijd zijn bar-mitswa. Enige tijd later begon hij Shabbat te houden. Op een dag belde hij de rabbijn en zei: ‘Ik koop geen niet-kosjer vlees meer. Kom a.u.b. mijn keuken kosjer maken!’
In 2017 liet Avraham een Sefer Torah (Torahrol) schrijven ter nagedachtenis aan zijn ouders en de hele gemeenschap danste toen hij de nieuwe Torah de synagoge binnenleidde. Rabbijn Heber vroeg hem: ‘Avraham, vertel mij het geheim. Wat is er opeens op uw negentigste gebeurd?’ Avraham antwoordde: ‘Ik ben een Hongaarse Jood. Ik ben geboren in 1927. In 1944 werden we door de Duitsers gedeporteerd. Mijn ouders werden vermoord. Zij waren vrome, heilige mensen, volledig toegewijd aan de Torah. Ik werd woedend op G-d en op het Jodendom. Toen ik uit de vernietigingskampen kwam, besloot ik alles wat met het Jodendom te maken had af te zweren.’
‘Een tijdje geleden nodigde een buurvrouw mij uit voor een vrijdagavondmaaltijd. Ik ging naar haar huis en zag hoe de vrouw des huizes, Chana Rechima, Shabbatkaarsen aanstak. Ik had in meer dan tachtig jaar geen vrouw meer Shabbatkaarsen zien aansteken. Plotseling kreeg ik een flits van herinneringen: ik was weer een kind, thuis in Hongarije, het was vrijdagavond. Mijn moeder stak de kaarsen aan en bad zachtjes tot G-d, terwijl tranen over haar wangen stroomden. Alles kwam in dat moment terug. De volgende dag belde ik u op en vroeg om samen Torah te leren.’
Hoe is het mogelijk! Tachtig jaar terug stak een Joodse vrouw haar kaarsen aan en vroeg G-d dat haar zoon zou opgroeien tot een goede, trotse Jood. Vervolgens werd zij door de nazi’s weggevoerd en vermoord. Haar zoon overleefde, maar keerde het Jodendom de rug toe. Het leek alsof de vlam van het Jodendom in deze familie gedoofd was. Maar tachtig jaar later zag deze man de kaarsen van zijn moeder weer branden.
Op 27 oktober 2020, 9 Chesjvan 5781, gaf Avraham Vetzler uit Hongarije zijn ziel terug aan zijn Schepper. Hij was 94 jaar oud. Na vijfenzeventig jaar ontmoette hij zijn ouders weer. Hij stierf met de wetenschap dat hij zijn vader en moeder trots had gemaakt. De tranen en gebeden van zijn moeder bij de Shabbat kaarsen hadden de Tweede Wereldoorlog en 80 jaar weten te overbruggen.
Eeuwige daad
Shabbatkaarsen geven het signaal af dat het tijd is voor spirituele creativiteit. Shabbat is dé dag om met familie en vrienden op een ander niveau te opereren. De Shabbatkaarsen die de Joodse vrouw aansteekt geven niet alleen fysiek licht door. Ze brengen ook een boodschap met zich mee van warmte, genegenheid en innerlijke rust. Het zijn gevoelens die direct naar de volgende generatie overgebracht worden. Dit zal in haar kinderen en kleinkinderen blijven voortbestaan, ook lang nadat zij zelf niet meer in deze wereld zal zijn.
Of een vrouw 4000 jaar geleden leefde of in de 21ste eeuw of ergens daar tussenin: zij bepaalt met haar drie duidelijke acties hoe het leven er voor haar kinderen uit zal zien.
Zo kan ieder mens zich bij alles wat hij doet afvragen of het, over honderdtwintig jaar, nog van betekenis zal zijn, of het iets toevoegt aan het leven van een ander en of de volgende generatie het waard zal vinden om het mee te dragen. Een Sara-daad is een eeuwige daad.
Wij zijn beland in de 21ste eeuw en 4000 jaren aan traditie en overlevering zijn aan ons voorafgegaan. Wij zijn de onderste schakel van deze rijke, eeuwenlange ketting. Wat een verantwoordelijkheid! Wat een voorrecht! Onze voorouders hebben zonder onderbreking de traditie, jaar in jaar uit, van generatie op generatie, doorgegeven. Helaas hebben zij al te vaak hun leven moeten opofferen om ervoor te kunnen zorgen dat de aaneengeschakelde ketting niet doorbroken zou worden. Nu is het onze beurt. Een zeer bijzondere opdracht rust op onze schouders.
Wij zorgen ervoor dat deze ketting onafgebroken doorgaat. Ik ben mij ervan bewust dat ik de schakel ben naar de volgende generatie. Het hangt van mij persoonlijk af of mijn kinderen of leerlingen het Jodendom met zich mee zullen dragen en of zij het op hun beurt ook verder zullen overdragen. Elke goede daad die ik doe, elke kosjere hap die ik in mijn mond steek of aan mijn gezin te eten geef, alsook elke Torah les die ik absorbeer, versterkt deze schakel.
Het is ook een collectieve verantwoordelijkheid van het Joodse volk, van de mensen onder elkaar. Iedereen beïnvloedt elkaar door een voorbeeld te zijn. Aan ons de keus welk soort voorbeeld wij willen geven. Elke goede daad die een mens uitvoert voegt kracht en bescherming toe, niet alleen aan zichzelf maar ook aan zijn directe omgeving. Door het sneeuwbaleffect beïnvloedt hij uiteindelijk de hele wereld. Hij verbindt zich daardoor met alle voorgaande generaties waarvan hij de traditie heeft ontvangen en met de komende geslachten aan wie hij het doorgeeft. Wat een eer en voorrecht om deze cruciale schakel te mogen zijn.
Vastberaden
We blijven vastberaden. Het leven van Sara gaat verder door in haar kinderen en haar nageslacht en dat zijn wij. Het Jodendom wordt constant aangevallen zowel van buitenaf, door onze vijanden, als van binnenuit door assimilatie. Ons antwoord is dat wij niet alleen doorgaan met leven maar dat wij zelfs leven toevoegen. Wij blazen nieuw leven in ons erfgoed. We planten zaadjes en blazen nieuwe energie de wereld in. We voegen goede daden toe die eeuwige waarden hebben. Wij kunnen bijvoorbeeld een nieuwe mezoeza op onze deur plaatsen of we laten de mezoeza die al aan onze deur hangt controleren of deze nog wel kosjer is.
We proberen extra aardig te zijn voor iemand die we net hebben leren kennen of voor iemand die wij al jaren kennen. We maken de eerste stap om een relatie te herstellen met een kennis of familielid. We bellen eens een bejaarde of zieke op om hallo te zeggen of we geven geld aan de armen of aan een Joodse school of instelling. We kiezen bewust voor een Joodse partner zodat wij de ketting van het Jodendom onafgebroken in stand houden.
En we zoomen direct in op de grote drie:
1) Shabbatkaarsen op de juiste tijd aansteken
2) Kosjer eten
3) Mikwe gebruiken
Kortom, we zetten onze wapens in, Torah en Mitswot, om tegen assimilatie te vechten. We versterken het Joodse volk d.m.v. educatie, lessen en artikelen. We vereeuwigen onze inkomsten door ze te delen. Zo dragen wij individueel en collectief bij aan ons onverwoestbaar erfgoed.
Ook de vrijgelaten gijzelaars uit Gaza hebben de eeuwige kracht van het Jodendom laten zien.
Toen hen een extra stukje pita werd aangeboden in ruil voor het lezen van de Koran, weigerden zij resoluut. Hoe konden zij, uitgehongerd als ze waren, de verleiding weerstaan?
Ook hebben zij, zo goed en zo kwaad als het ging, Shabbat in de tunnels gevierd. Gemarteld en verzwakt zongen zij Shabbat-liederen, spraken de gebeden uit, maakten kidoesj met water en gebruikten een stukje pita in plaats van challa. Aan het einde van Shabbat gebruikten zij een zaklamp om hawdala te maken.
Hoe is het mogelijk? Waar haalden zij de kracht vandaan? Het antwoord ligt in de sfeer, de warmte en de eeuwigheid die zij vóór hun gevangenschap thuis hebben ingeademd.
Die waarden overstijgen tijd, plaats (zelfs de tunnels in Gaza) en omstandigheden (hongersnood).
Hier zien wij een levend voorbeeld van “Het leven van Sara”. Niet uit vierduizend jaar geleden, en niet eens uit de vorige eeuw, maar een kracht die ook in 2025 opnieuw bewezen is.
De volgende keer dat ik op vrijdagavond mijn kaarsen aansteek, tsedaka geef of welke mitswa dan ook vervul, zal ik mij realiseren dat ik een kracht aan het verspreiden ben die door vele eeuwen én diepe tunnels heen blijft doorklinken.
Dit is ons onwrikbaar antwoord aan de tegenstanders van het leven en aan de vijanden van het Jodendom! Onze waarden, ons licht en onze mitswot kunnen door geen enkele kracht gedoofd worden.
Ik wens jullie allemaal een speciale Shabbat toe. Een Shabbat vol met vreugde, rust en inspiratie. Een Shabbat waarop we G-d gaan vragen en zelfs eisen dat er geen leed meer zal zijn en dat Mashiach zal komen, zodat de ketting eindelijk haar doel zal hebben bereikt. Am Yisrael Chai!
Shabbat shalom,
Bracha Heintz
www.chabadutrecht.nl
Klik hier om wekelijks per WhatsApp een artikel te ontvangen!
¹Meer informatie over de drie speciale geboden voor de Joodse vrouw zijn te vinden:
1) in het boek Chana, voertaal Nederlands
2) via cursussen 06 284786567
3) via privégesprek 06 28 47 8657
Chanoeka Feest Utrecht
Zondag 14 dec. 2025
16 – 19 uur
Societeit de Vereeniging, Mariaplaats 14, Utrecht
Helpt u mee om de continuïteit van deze artikelen te waarborgen? Door te sponsoren word je een actieve partner en steun je ook verdere activiteiten! Doneren kan hier op chabadutrecht.nl/doneren.
Beeld: chabad.org
Met dank aan Sonja, Rianne en Devorah voor hun hulp bij het bewerken van dit artikel.
