Waëtchanan | Ik ben Joods en Israel is van mij!
Hoe zit het met de band die elke Jood, religieus of seculier, met het land Israel voelt? Is dit een nationaal gevoel? Willen we naar Israel omdat we daar oorspronkelijk vandaan komen? Nee, het gaat dieper. Ons DNA is intrinsiek met Israel verbonden. Je leest hier waarom.
Download hier een printversie van dit artikel (PDF)
Het was afgelopen. Moshe Rabenoe was 80 jaar oud toen de uittocht uit Egypte begon en nu heeft hij de rijpe leeftijd van 120 jaar bereikt. Het Joodse volk, na 40 jaar rondzwerven in de woestijn, was bij de grens van Israel, aan de oostzijde van de rivier de Yarden gearriveerd. De tijd breekt aan voor het Joodse volk om de Yarden over te steken en om Israel binnen te trekken, maar Moshe Rabenoe mag niet mee.
Hoe is zoiets mogelijk? Moshe Rabenoe had het Joodse volk uit Egypte gehaald en de Torah voor hen in ontvangst genomen. Veertig jaar lang begeleidde hij het volk door alle woestijnperikelen. Het ultieme doel van dit hele project was: het brengen van het Joodse volk naar het Beloofde Land. En precies die laatste fase werd Moshe Rabenoe ontnomen. Zijn hele leven had hij naar dit doel gewerkt en net voordat het bereikt werd, werd hij uit het verhaal onttrokken. De geschiedenis van het Joodse volk zou zonder Moshe Rabenoe verder gaan. Yehoshua nam de leiding over.
Moshe Rabenoe smeekte G-d om toch in het heilige land toegelaten te worden. Stel je voor, je vaart naar Israel, het beloofde land, en net voordat je aan kunt meren word je naar Cyprus gestuurd. Of je komt aanvliegen en de kustlijn is al in zicht, maar je kunt niet landen.
“En Moshe sm
eekte” (= Waëtchanan) om binnen te mogen komen. Maar G-d belette hem om zijn gebeden voort te zetten en bood hem aan om een zekere berg te beklimmen om van daaruit het beloofde land te mogen aanschouwen.
Begraven
Wat een pech. Zelfs de botten van Yosef, die in Egypte was gestorven, waren veertig jaar lang meegedragen om in Israel begraven te kunnen worden, maar Moshe Rabenoes lichaam zou buiten het beloofde land achterblijven. Zo laat de Torah ons zien dat een mens nooit perfect kan zijn, zelfs niet Moshe Rabenoe. Moshe Rabenoe was een rechtschapen man. Daar twijfelt niemand aan. Toch belicht de Torah op subtiele wijze dat Moshe Rabenoe een nog hoger niveau had kunnen bereiken.
Wat was nu het verschil tussen Moshe Rabenoe en Yosef Hatsadiek?
Dat Moshe Rabenoe het heilige land niet binnen mocht trekken kon hij nog wel accepteren, maar dat hij daar zelfs niet begraven mocht worden was voor hem moeilijk te aanvaarden. Waarom mocht Yosef in het beloofde land ter aarde besteld worden en Moshe niet?
Yosef was 180 jaar eerder, nog voordat de slavernij begonnen was, in Egypte overleden. Yosef had het Joodse volk laten zweren dat wanneer het Egypte zou verlaten, zijn lichaam meegenomen zou worden en in het beloofde land begraven zou worden.
Moshe Rabenoe had nota bene 40 jaar lang de verantwoordelijkheid op zich genomen voor het vervoeren van het lijk van Yosef door de woestijn. Deze zelfde Moshe Rabenoe moest nu buiten Israel begraven worden?
Wat is het verschil tussen Yosef Hatsadiek en Moshe Rabenoe dat de ene wel en de ander niet het voorrecht zou hebben om in het heilige land begraven te mogen worden?
Het antwoord vind je in de Torah zelf, in een bijna onopgemerkte nuance tussen het gedrag van Yosef Hatsadiek en de manier hoe Moshe Rabenoe zich profileerde.
Hebreeuwse man
We gaan terug naar de jonge Yosef. Hij was een slaaf in een Egyptisch huis. Op een dag dat bijna niemand thuis was probeerde de bazin hem zover te krijgen dat hij met haar morele grenzen zou overschrijden. Yosef liet zich niet verleiden en rende weg, terwijl zijn kledingstuk nog in de handen van de vrouw bleef. “Kijk”, vertelde zij aan de mensen van het huis die ze geroepen had, “Mijn man heeft een Hebreeuwse man gebracht om spelletjes met ons te spelen” (Bereeshiet 39-13).
Hoe beschreef de bazin Yosef? Ze noemde hem een Hebreeuwse man. Kennelijk stond hij als zodanig bekend. Blijkbaar had Yosef zichzelf als een Joodse man geïntroduceerd, met alle risico’s van discriminatie en antisemitisme van dien.
Op het moment dat de bazin hem beschuldigde, vergat ze niet te benoemen dat Yosef Joods was. Dat voegde alleen maar waarde toe aan haar betoog dat Yosef haar aangevallen had terwijl het in werkelijkheid andersom was. Het was haar woord tegen het woord van een Joodse slaaf. Je kunt je conclusie al trekken: twaalf jaar gevangenisstraf voor Yosef. Antisemitisme, nog voor het ontvangen van de Torah!
Bewoner van Israel
Tien jaar later, nog steeds in de gevangenis, ontmoette Yosef de wijnschenker van het hof van Farao die ook gevangen zat. De wijnschenker werd vrijgelaten en Yosef vroeg hem om een goed woordje voor hem te doen bij Farao: “Doe mij een plezier en als het goed gaat met jou, noem dan mijn naam bij Farao, dat ze mij uit dit bewaarhuis halen (Bereeshiet 40: 14 & 15). Want ik ben gekidnapt uit het land van de Hebreeërs en ook hier heb ik niets gedaan dat ze mij in de put hebben gegooid.”
Ook hier bevestigde Yosef zijn band met het Joodse land. Inderdaad, wanneer de wijnschenker twee jaar later de situatie van Yosef bij de koning beschreef, staat er: “En daar was met ons een Hebreeuwse slaaf… (Bereeshiet 41-12). Yosef wordt steeds omschreven als een Hebreeër.
Yosef profileerde zich overal en altijd als Jood, bewoner van Israel. Had hij dit detail achterwege gelaten, dan had hij waarschijnlijk veel ellende kunnen besparen. Hij was dan veel beter geïntegreerd in de Egyptische maatschappij. Een Hebreeër zijn was allesbehalve een pluspunt. Hij heeft zich daarmee behoorlijk in de nesten gewerkt.
Waarom heeft hij zijn afkomst niet verborgen gehouden? Dat zou een verstandigere en logischere houding zijn geweest. Maar ten koste waarvan? Het leven met een leugen of een halve waarheid is niet erg waardevol. Toen hij het later hogerop zocht in de Egyptische politiek was het ook niet zo slim om zijn afkomst te openbaren. Was het niet veel wijzer geweest om dit achterwege te laten? Wie durft er in de Tweede Kamer in Den Haag met een keppeltje op te zitten? Wie durft ermee naar zijn werk te gaan en ermee op straat te lopen?
Nationaal gevoel
Trouwens, hoe kon het zijn dat Yosef het land Israel als het land der Hebreeërs beschreef terwijl het land uit 31 kleine vorstendommen bestond en de Israeliërs (Yakov en zijn gezin van bijna 70 man) alleen in een deel van Chevron woonden?
Het antwoord op deze vraag is simpel, het is de realiteit van het leven van een Jood, waar ook ter wereld. Het is de verbinding die elke Jood, religieus of seculier, voelt met zijn land.
Is het een nationaal gevoel? Willen wij naar Israel omdat we daar oorspronkelijk vandaan komen? Als dat zo was, dan was dat nationale gevoel na 2000 jaar wel wat afgezwakt. Kijk maar naar Nederlanders met een Franse achternaam. Pieter le Noble komt oorspronkelijk uit Frankrijk en zijn familie is hier al eeuwen. Maar ze zijn zo Nederlands als maar zijn kan. Behalve hun naam voelen zij zich niet meer Frans dan Jantje de Vries of Klaas Pieterse. Bij het Joodse volk is het gevoel na 2000 jaar nog steeds op volle kracht. Nog steeds davent (bidt) elke Jood in de richting van Jeruzalem. Nog steeds eindigt hij zijn Pesach-avond en Yom Kipoer-viering met de wens om in Jeruzalem te zijn. Nog steeds vast hij op de dag dat de Tempels verwoest werden. Elke Jood is verbonden met ons land en kan vanaf 7 oktober niet meer diep slapen. We zijn boos als ons land en ons volk aangevallen wordt. We zijn boos omdat de media foute en scheve weergave van berichtgeving propageert. Boosheid is verkapte liefde. We zijn zo verliefd op ons land en volk dat we boos worden als het aangevallen wordt, dat we huilen om de droevige berichten van gehandicapte soldaten, gijzelingen en moeders of weduwen die hun naasten moeten begraven alsof het onze eigen naaste familie is. Het Joodse volk is één groot uniek gezin.
DNA
Het DNA van een Jood is onherroepelijk met Israel verbonden. Dit is niet alleen een nationaal gevoel. Het gaat veel dieper. Het is een individueel en collectief bewustzijn. Of je in de middeleeuwen in Cordoba of langs de Rijn woonde, of je in de 16de eeuw in Krakau was of in de 21ste eeuw bij Starbucks koffie zit te drinken, of in Utrecht, zodra je wakker wordt het nieuws uit Israel moet beluisteren, je ziel is in Israel geboren en door Israel gevormd. Misschien is je lichaam geboren en getogen in Australië of Friesland. Misschien voel je een bepaalde verbondenheid met en ben je nostalgisch over je geboorteplaats, maar dat is enkel je lichaam.
Enkele jaren geleden ontving ik een bericht met de vraag om mijn burgemeester, Sharon Dijksma, te benoemen als beste burgemeester van de wereld. Ik dacht: dat doe ik wel even omdat zij een fantastische burgemeester is en ik haar wil steunen. Ik klikte op de link en zag op de site waar je kon stemmen dat er wereldwijd maar 25 kandidaten voor deze titel waren. Ik bladerde door de lijst en zag dat de burgemeester van Beer Sheva ook een kandidaat was. Zou ik de voorkeur geven aan de burgemeester van Utrecht boven die van Beer Sheva? Natuurlijk niet. Ik ben Nederlandse in hart en nieren, maar dat is toch secundair aan het feit dat ik Joods ben en Israel mijn vaderland is.
Yosef was in Egypte. Daar kon hij geen verandering aan brengen. Op een gegeven moment werd hij daar zelfs premier, maar dat was alleen zijn lichaam. Zijn ziel bleef verbonden met het beloofde land. Beloofd door wie? Door G-d Almachtig. En aan wie? Aan het Joodse volk. Yosef bleef trouw aan zichzelf. Zijn normen en waarden waren niet te koop of inwisselbaar. ‘Ik ben Joods’ verklaarde hij keer op keer, kostte wat het kostte met alle risico’s van dien. Ik woon misschien wel in Egypte maar een deel van mij is altijd in Israel gebleven. Misschien vind ik Egypte leuk, mooi en gezellig, maar Israel is thuis. Misschien ben ik gehecht aan molens, tulpen, klompen en haring, maar mijn hart is diep verbonden met Israel.
Laten we nu de aandacht vestigen op Moshe Rabenoe. Deze leider was trots op het feit dat hij Joods was. Hij durfde heel veel. Hij was zelfs zo dapper om rechtstreeks aan koning Farao te vragen om een heel slavenvolk te bevrijden. Maar toch. Toen hij jonger was en uit Egypte wegrende naar Midian, vanwege de doodstraf die boven zijn hoofd hing, wordt hij beschreven door de dochters van Yitro als een Egyptische man.
“Een Egyptenaar heeft ons gered van de herders en hij heeft zelfs water voor ons en voor de schapen geput”, zeggen deze dames (Shemot 2-19). Moshe Rabenoe gaf de indruk dat hij een Egyptenaar was en heeft er niets aan gedaan om dit verkeerde beeld weg te halen. In dat opzicht was de band van Yosef met het land sterker dan bij Moshe Rabenoe. Vandaar dat zijn lichaam vele jaren na zijn dood uit Egypte werd gehaald en in Israel werd begraven. Daarentegen kwam Moshe Israel niet binnen.
Verbonden
Zo is elke Jood in meer of mindere mate met Israel verbonden. Waarom? Omdat wij diep in onszelf een stukje Israel hebben. Omdat Israel door G-d aan ons beloofd is als een eeuwige erfenis. Maar durven wij wel met deze boodschap naar buiten toe te treden? Of schuilen wij achter een Balfourverklaring (1917) waarin het Joodse volk het officiële recht kreeg om in Israel te wonen. Of pakken wij de resolutie van de Verenigde Naties uit 1948, toen het Joodse volk een eigen land kreeg, erbij?
Hoe dan ook blijken deze argumenten bij de volkeren van de wereld weinig overtuigingskracht te hebben. Nog steeds wordt ons recht betwist om in (heel) Israel te wonen. Vanaf de verwoesting van de tweede Tempel in het jaar 70 van onze gewone jaartelling, al bijna 2000 jaar geleden, zijn er altijd Joden in Israel blijven wonen. Het recht op het land is door G-d Almachtig uitsluitend aan ons gegeven en kan daarom niet door mensen afgenomen of teruggegeven worden. In 1948 besloten de Verenigde Naties om Israel aan het Joodse volk te geven. Maar Israel was al van ons duizenden jaren eerder. Hoe kun je iemand iets geven dat hij al bezit, maar dat van hem gestolen is? Dat heet niet geven, maar teruggeven!
Het is G-d die om de één of andere reden besloten heeft dat het Joodse volk een eigen, klein, warm plekje op de wereldkaart zou hebben. Als we dat nou eens zouden durven geloven en zeggen, dan waren we al lang klaar geweest. Want dit argument werkt. Het staat in de Torah, het meest gelezen boek op aarde. Daar is geen weerwoord tegenin te brengen.
Op het moment dat wij of onze politici gaan twijfelen of wij wel recht hebben om in Israel of in sommige delen daarvan te wonen, dan voelt de tegenpartij dat wij onze rechten op logica willen baseren. We verlagen ons dan naar het niveau van logisch denken en discussie. Dit is een zeer zwakke houding, waarbij de tegenpartij heel makkelijk op zijn beurt een op logica gebaseerd tegenargument kan plaatsen. Op deze manier begint de politieke discussie, de ellende, de oorlog en de intifada en het verbranden van levende baby’s in ovens.
Geschonken
De gevolgen zijn desastreus en onnodig, met bloedbaden en doden aan zowel Israelische als Arabische kant. Elke dode is er één te veel! Allemaal vanwege de angst om niet duidelijk te willen verklaren hoe het eigenlijk zit. Het land is namelijk niet van het Joodse volk vanwege de geschiedenis.
Het is een valse droom van Israel dat het weggeven van land en het creëren van een Palestijnse staat tot vrede zou kunnen leiden. Wie gelooft daar nu nog in? Deze beslissingen hebben al zoveel bloed gekost zowel voor Israeliërs als voor Arabieren. En hoe kun je iets weggeven dat G-d Almachtig aan jou geschonken heeft?
Yosef schaamde zich niet om te zeggen wie hij was, waar hij vandaan kwam en waar hij voor stond. Hij liep in de wandelgangen samen met de hoogste pieten uit de Egyptische regering. Als onderkoning en econoom van de eerste orde heeft hij Egypte van de hongersnood gered. Tegelijkertijd bleef hij trouw aan wie hij was. Hij schaamde zich niet en verklaarde steeds weer: “Ik ben een Jood, een Hebreeër, intrinsiek verbonden met mijn land.” Zowel in de laagste positie als slaaf en gevangene als in de hoogste positie toen hij onderkoning was, verklaarde Yosef overal en altijd dat hij Joods was.
Ook wij zijn Yosefs, ook wij durven te zeggen:
“Ik ben Joods en het is G-d Zelf die het land Israel aan mij geschonken heeft!”
Shabbat Shalom!
Bracha Heintz
Gebaseerd op lessen van Rav YY Jacobson
Laat het mij weten indien U deze artikelen niet wenst te ontvangen. Vragen en kritiek zijn zeer welkom!
Klik hier om wekelijks per WhatsApp een artikel te ontvangen!
Help mee om de continuïteit van deze artikelen te waarborgen. Door te sponsoren ben je een actieve partner en steun je ook verdere activiteiten! Doneren kan op chabadutrecht.nl/doneren.
Beeld: chabad.org